Geruchten over het coronavirus
Geruchten en hoaxes over coronavirus
Zoals meestal bij een opzienbarende gebeurtenis, gaat ook de uitbraak van het coronavirus gepaard met geruchten, dubieuze video's, hoaxes en complottheorieën. Het gesloten, autoritaire karakter van de Chinese overheid versterkt dit. Journalisten en factcheckers wereldwijd houden lijstjes bij. We zetten een paar nuttige links op een rij.
Vleermuissoep? Wetenschapsjournalist Maarten Keulemans (de Volkskrant) meldt onder meer wat bekend is over de besmettelijkheid ('onduidelijk'), het gerucht dat het eten van vleermuissoep de oorzaak is ('onjuist') en het verhaal dat het virus is ontsnapt uit een laboratorium ('onwaarschijnlijk').
Bill Gates? Buzzfeed somt een aantal hoaxes op en wijst op alarmerende, maar niet onderbouwde berichten op sociale media. Zoals het verhaal dat het virus bewust is losgelaten op de bevolking en dat Bill Gates als kwade genius hierachter zou zitten. Het is onzin van anti-vaccinatie-activisten, legt Buzzfeed uit.
Patent? De factcheckers van LeadStories ontzenuwen berichten over een oefening rond een corona-uitbraak van drie maanden geleden, een beschermende spray, en de onjuiste claim dat dit virus al gepatenteerd is.
Verdwenen? Geruchten en bewuste misleiding over de virusuitbraak zijn reden tot zorg, maar de harde aanpak van onofficiële informatie door de Chinese overheid is dat ook. In Wuhan, de stad waar de epidemie begon, zijn acht mensen opgepakt voor het verspreiden van valse informatie. Hun lot is onbekend.
Leestips
Geruchten, samenzweringstheorieën en urban legends over virussen bevatten vaste sjablonen: de virussen en omstandigheden veranderen, de verhalen blijven goeddeels gelijk. Deze folkloristen schreven er lezenswaardige studies over. Diane Goldstein over aids, Once upon a Virus (2004, Open Access); Jon D. Lee over SARS, eveneens een coronavirus, An Epidemic of Rumors (2014; dissertatieversie Open Access) en Andrea Kitta over HPV, aids en andere besmettelijke ziektes, The Kiss of Death (2019).
Factchecks in andere media
Kledingverspilling
Er is onvoldoende bewijs voor de vaak geuite bewering dat een kledingstuk gemiddeld maar zeven keer wordt gedragen. De Volkskrant onderzocht waar deze claim vandaan komt en kwam tot de conclusie dat het onderzoek erachter rammelt.
Nieuwsstress
Lees gerust het nieuws, er is geen bewijs dat je er chronische stress van krijgt. De Zwitserse auteur Rolf Dobelli betoogt in zijn boek Het nieuwsdieet dat het leven beter is met minder nieuws, omdat mensen er depressief van worden en onze wilskracht afneemt. De Volkskrant checkte: wat Dobelli beweert, berust op onderzoeken die kortetermijneffecten van nieuwsconsumptie meten en niet kijken naar hoe het nieuws ons beïnvloedt over een langere tijd.
Platforms nemen maatregelen tegen misbruik
TikTok doet niet aan nep
Het snel in populariteit groeiende sociale medium TikTok duldt geen leugens. Het bedrijf heeft aankondigd nepnieuws te verwijderen, met het oog op de Amerikaanse verkiezingen.
Catfishen mag niet meer op Reddit
Nepaccounts en deepfakes komen zelden voor op het platform, maar Reddit neemt preventief maatregelen door deepfakes en nepaccounts te verbieden. Jezelf voordoen als iemand anders mag niet meer, maar satire en parodieaccounts zijn nog wel toegestaan.
Facebooksfactcheckers
Facebook bestijdt nepnieuws met hulp van factcheckers. In een artikel van De Morgen vertellen een aantal huidige en voormalige Facebook-factcheckers hoe dat in zijn werk gaat. Ook Nieuwschecker Peter Burger komt aan het woord:
“We hebben niet de pretentie om mensen op andere gedachten te brengen. Mensen veranderen niet van mening door een factcheck. Wat we wél willen doen, is mensen bewuster maken en hun leren dat ze ook zelf kunnen achterhalen of een bericht klopt of niet."
Maar hoe nuttig en effectief zijn die factcheckers in het bestrijden van nepnieuws op Facebook? Volgens een kritisch artikel van The Hill is het vechten tegen de bierkaai.
Het is een doorn in het oog van factcheckers dat Facebook geen actie onderneemt tegen feitelijke onjuistheden in politieke reclames. Wel gaat Facebook gebruikers de mogelijkheid geven om minder politieke advertenties in hun tijdlijn te krijgen. Bovendien gaat Facebook deepfakes verwijderen van het platform.
En verder...
Donateurs gezocht: Snopes start een campagne om betalende leden te werven. Op deze manier probeert het factcheckbedrijf aan genoeg financiële middelen te komen om de aanstaande presidentsverkiezingen te factchecken.
Volgens Craig Newmark maken journalisten zich nog te vaak schuldig aan het verspreiden van misinformatie doordat ze feitelijk onjuiste quotes van politici de wereld in helpen, bijvoorbeeld in een tweet. Hij maant journalisten daarmee op te houden.
France Libre 24 ziet er uit als een typisch Franse nieuwssite, met Franse nieuwsberichten en de Eiffeltoren in het logo. Maar DisInfoLab en Politico ontdekten dat de site gerund wordt door extreemrechtse activisten uit Polen.
Er is een nieuw platform waar wetenschappelijke artikelen over misinformatie na peer-review worden gepubliceerd: Misinforeview.
Mocht je in Qatar komen, verspreid er geen nepnieuws. Want door een wetswijziging kan je er nu tot wel vijf jaar celstraf voor krijgen.
De regering van Malta heeft een adviseur ontslagen die op de Wikipedia-pagina van Pieter Omtzigt had geschreven dat het CDA-Kamerlid betaald heeft om nepnieuws te verspreiden. Omtzigt werkte vanuit de Raad van Europa aan een onderzoek naar de vermoorde Maltese journalist Daphne Caruana Galizia.
Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek geeft vijf tips om te checken waar online foto’s precies vandaan komen.
Selectief allerlei wetenschappelijk klinkende dingen zeggen om volstrekt onwetenschappelijke onzin te verkopen. Daar moeten we voortaan het woord 'Thierrypicking' voor gebruiken, meent Rob Wijnberg van de Correspondent.
Agenda
11 februari 2020: Craig Silverman houdt zich als mediaredacteur bij Buzzfeed bezig met onderzoek naar nepnieuws en desinformatie. Op 11 februari komt hij naar de Balie in Amsterdam om hierover te spreken. In gezelschap van Shannon Bakker (factchecker voor NU.nl), Marcel Gelauff (hoofdredacteur NOS Nieuws) en Bette Dam (freelance journalist).
19 maart 2020: Lezingen en workshops voor informatieprofessionals, georganiseerd door VOGIN-IP (Amsterdam). Inclusief een workshop Factchecken door Nieuwschecker Alexander Pleijter. Kosten bij inschrijving voor 1 februari 290 euro (studenten 60 euro).
20-22 april 2020: In Leiden vindt MISDOOM plaats, het Multidisciplinary International Symposium on Disinformation in Open Online Media. Beoogde deelnemers: onderzoekers, journalisten, beleidsmakers en andere geïnteresseerden.
Stuur tips
Wij staan altijd open voor tips. Lees of hoor je iemand (bijvoorbeeld een politicus) iets zeggen wat je niet vertrouwt? Of zie je op sociale media nepnieuws voorbijkomen? Stuur je tips door naar ons en wie weet gaan we ermee aan de slag. Je kan ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of Instagram of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter, Romy Heymans en Maxime Kok