Gedoe om factchecklink onder tweets van Trump
Coronavirus/COVID-19
Melden helpt weinig: sociale media laten coronamisinformatie staan
De grote socialemediaplatform lagen deze week weer onder vuur omdat ze slecht werk leveren bij het bestrijden van misinformtie over corona. Het Center for Countering Digital Hate publiceerde een rapport waaruit dit bleek. De onderzoekers maakten op Twitter, Facebook en Instagram melding van bijna 650 berichten met onwaarheden over het coronavirus. In negentig procent van deze gevallen gebeurde niks met de meldingen en bleef de misinformatie staan. The Independent en Press Gazette schreven erover. Het rapport vind je hier (PDF).
Tijdens een verhoor van een parlementaire commissie in het Verenigd Koninkrijk, benadrukten enkele artsen met voorbeelden hoe belangrijk het is om onjuiste informatie weg te halen: "Als mensen denken dat COVID niet erger is dan een griepje, gaan ze niet naar de dokter en als ze dan uiteindelijk in het ziekenhuis worden opgenomen is het al te laat." Bloomberg doet verslag.
Het zijn niet louter mensen die onwaarheden over het coronavirus via sociale media verspreiden. Australische onderzoekers stelden vast dat op Twitter een netwerk actief is van bots die de compottheorie verspreiden dat het coronavirus een biowapen is dat door China is ontwikkeld. Wie er achter zitten, wisten de onderzoekers niet te achterhalen. Je leest er meer over bij The Guardian.
Twitter linkt naar factchecks onder tweets van Trump
Er ontstond een hoop consternatie toen Twitter opeens onder twee tweets van de Amerikaanse president de tekst plaatste: 'Get the facts'. Trump reageerde getergd: "Twitter bemoeit zich nu met de presidentsverkiezingen van 2020", twitterde hij.
Er kwam meer kritiek. Volgens sommigen brengt deze stap van Twitter de vrijheid van meningsuiting in gevaar. Anderen menen dat deze links naar factchecks op Twitter weinig zin hebben.
Voor de goede orde: Twitter factcheckte niet zelf de tweet van Trump. Twitter deed niets meer dan een link onder de tweet plaatsen. Die link verwees naar een verzameling tweets van factchecks over het onderwerp.
Ook factcheckers toonden zich kritisch. Weliswaar vinden ze het een goede stap, omdat mensen zo kunnen lezen wat er wel niet klopt aan beweringen van politici op Twitter, maar ze laken het gebrek aan transparantie van Twitter. Want op welke gronden beslist Twitter om tweets van een factchecklabel te voorzien? Wie beslist dat? Bij welke twitteraars? Twitter wekt nu de indruk van willekeur.
Peter van Aelst, hoogleraar politieke communicatie aan de Universiteit van Antwerpen, wijst erop dat ook factcheckers de indruk van willekeur kunnen wekken. Factchecking gebeurt in Nederland en Vlaanderen immers niet systematisch, waardoor de keuze om de ene uitspraak wel te controleren en de andere niet, erg op cherrypicking lijkt. Om dit te verbeteren pleit hij een nationaal factcheckinstituut, waarin mediabedrijven en factcheckers samenwerken.
Factchecks Nieuwscheckers
Verloren levensjaren door coronacrisis
Tijdens het hoogtepunt van de coronacrisis was het alle hens aan dek voor de ziekenhuizen. De zorg voor COVID-patiënten kreeg voorrang en een groot deel van de andere zorg werd tijdelijk opgeschort. Daardoor werden veel gezonde levensjaren van COVID-patiënten gered, maar doordat andere patiënten geen ziekenhuiszorg kregen, gingen in totaal veel meer levensjaren verloren. Wel tien keer zoveel. Het stond in een rapport dat aandacht kreeg in diverse media. Maar de genoemde cijfers moet je met een korreltje zou nemen, zo blijkt uit onze factcheck.
Auto's vliegen niet in brand door flesjes handgel
Het waren alarmerende berichten in de media: laat geen flesje in je auto liggen, want zo'n flesje kan door de zon spontaan vlam vatten. Onze factcheck legt uit dat het in theorie zou kunnen, maar dat de kans bijzonder klein is.
Geen video van Facebook verwijderd na factcheck
De factcheckafdeling van persbureau DPA beoordeelde een video van actiegroep Smartexitnu als onjuist. De video bekritiseerde de anderhalvemetermaatregel om de verspreiding van het coronavirus te beperken. Maar de video is niet door Facebook verwijderd, zoals Smartexitnu en De Dagelijkse Standaard beweerden. Lees de uitleg in onze factcheck.
Factchecks van andere media
Geen overrapportage corona als doodsoorzaak
Artsen worden onder druk gezet om COVID-19 als doodsoorzaak op te geven, aldus een uit de VS overgewaaide complottheorie. Onjuist, zegt NuCheckt: zowel in de VS als in Nederland is op basis van de cijfers over oversterfte eerder sprake van onder- dan van overrapportage van corona als doodsoorzaak.
COVID-19 niet veroorzaakt door bacterie
Volgens berichten op sociale media zou COVID-19 niet veroorzaakt worden door een virus, maar door een bacterie. Onwaar, legt Factcheck Vlaanderen uit. Ook het verhaal dat dit ontdekt zou zijn door de Italiaanse overheid die tegen een verbod van de WHO in autopsies liet uitvoeren, is onjuist: zo'n verbod bestaat niet en ook de Italiaanse overheid noemt COVID-19 een virusziekte.
Geen ademhalingsproblemen en herseninfectie door mondmaskers
Berichten dat besmette mensen door mondmaskers het virus weer inademen waardoor het hun hersens bereikt, zijn onjuist. Ook klopt het niet dat een masker dragen leidt tot gebrek aan zuurstof en een teveel aan CO2. Hoewel deze beweringen zijn gedaan door een voormalig Amerikaans neurochirurg, gaan ze in tegen studies van mondmaskers en het coronavirus, aldus Factcheck Vlaanderen.
Protesten en rellen in de VS
Groot nieuws over rellen gaat doorgaans gepaard met een grote hoeveelheid desinformatie, vergissingen en geruchten. De onlusten in de VS na de dood van de zwarte Amerikaan door politiegeweld zijn geen uitzondering. Een aantal nieuwsmedia houdt de stand bij.
De Vlaamse omroep VRT verzamelt factchecks op een liveblog. De VRT gaat onder meer in op cijfers over politiegeweld en etniciteit in de VS (ja, zwarte mensen zijn wel vaker slachtoffer van politiegeweld) en op een aantal schokkende video's (ja, er zijn veel oude en misleidende filmpjes, maar de beelden van demonstranten die een vrouw in een rolstoel aanvallen bij een geplunderde supermarkt zijn echt).
Buzzfeed verzamelt hoaxes en geruchten op een pagina die voortdurend wordt bijgewerkt. Buzzfeedverslaggeefster Jane Lytvynenko houdt ook een lijst bij op Twitter (62 stuks and counting).
Een veel gehoorde beschuldiging, onder meer uit de mond van Trump, is dat Antifa achter de gewelddadige protesten zit. Daarvoor zijn, ook volgens de FBI, geen bewijzen. Een andere terugkerende bewering is dat de gewelddadigheden gepland zijn: van tevoren zijn in het hele land al stapels stenen klaargezet voor de relschoppers. Bij navraag bleek het telkens te gaan om bouwmateriaal of bouwafval.
En verder...
Denk goed na voor je de term 'nepnieuws' gebruikt (Sargasso).
Drie op de tien Amerikanen gelooft zelf goed in staat te zijn om corona-nieuws te factchecken (Pew Research Center)
Facebook beloofde wetenschappers data vrij te geven zodat zij onderzoek konden doen naar de verspreiding van desinformatie. Daar kwam weinig van terecht (NOS).
In België werd een extreemrechtse politieke activist veroordeeld tot een boete en een (voorwaardelijke) celstraf wegens het uitlokken van racistische commentaren op Facebook. Hij had onder valse naam onder meer een verzonnen bericht geplaatst over asielzoekers, maar de veroordeling betrof de racistische comments die hij aanmoedigde met zijn haatzaaiende berichten. (Apache)
Google heeft actie ondernomen om complottheorieën weg te houden uit Google News en van YouTube, maar het bedrijf verdient wel geld door advertenties op websites te zetten die complottheorieën publiceren (HLN).
Hoe ga je als docent om met een leerling die in complotten gelooft? Stichting School & Veiligheid en De Anne Frank Stichting maakten een brochure met tips.
Nieuwschecker Alexander Pleijter schreef een recensie over het Verification Handbook For Disinformation And Media Manipulation: "Een aanrader voor elke wannabe journalistieke detective." (Villamedia)
Kijktip: een documentaire over censuur en desinformatie in China (Tegenlicht)
Luistertip: een podcast over hoe we ons moeten wapenen tegen desinformatie uit het buitenland (BNR)
Nog een luisterip: een podcast over de vraag of de overheid socialemediabedrijven regels moet opleggen (Bright)
Agenda
18 juni: Webinar met uitgebreide tips om valse informatie te herkennen van VRT-journalist en misinformatie-expert Tim Verheyden. 11.00-12.30, €49, registreren via deze link.
23 juni: Webinar ‘Fake news in tijden van corona’, met te gast journalistiekdocent en mediawetenschapper Michaël Opgehaffen (Universiteit Leiden/KU Leuven). 20.00-21.45, gratis, aanmelden via deze link.
Stuur tips
Er circuleren veel onwaarheden over het coronavirus. Kom je iets tegen waarvan je je afvraagt of het klopt? Laat het ons weten! Wellicht kunnen wij het checken. Je kunt ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans