Factchecks als journalistieke dienstverlening
Factchecks als journalistieke dienstverlening in het socialemediatijdperk
Door sociale media is er een hoop veranderd in de journalistiek. Soms positief (zoals samenwerkingsprojecten tussen nieuwsmedia en publiek), soms negatief. Zo zijn sociale media een broeinest van complottheorieën en nepnieuws.
De journalistiek heeft daar niet altijd een goed antwoord op, schrijft Nieuwschecker Alexander Pleijter in een artikel op de website van De Buren, het Vlaams-Nederlandse debatcentrum in Brussel:
Volgens mij ligt hier nog een belangrijke uitdaging voor de hedendaagse journalistiek. Niet louter betrouwbaar nieuws maken en verspreiden, maar ook in de gaten houden wat op sociale media circuleert, wat veel gedeeld wordt, die informatie in een vroegtijdig stadium controleren en die factcheck vindbaar maken voor het publiek.
Factchecken is in feite een nieuwe, dankbare taak voor journalisten:
Dat is belangrijke dienstverlening waarmee de journalistiek aan het publiek zijn meerwaarde kan tonen in het socialemediatijdperk.
Toevallig begon uitgerekend deze week de Engelstalige tak van nieuwszender France24 met precies dat: het programma Truth or Fake checkt video- en fotomateriaal dat circuleert op sociale media.
De eerste uitzending ging over een foto waarvan ten onrechte werd beweerd dat daarop de nieuwe Afghaanse directeur van de centrale bank te zien was, zittend achter zijn laptop met een Kalashnikov-machinegeweer op zijn bureau. Hieronder kan je in de video bekijken hoe vastgesteld werd dat de man geen bankdirecteur is
Een hardnekkig en vervelend knelpunt voor het idee van factchecks als journalistieke dienstverlening aan het publiek: het is bijzonder lastig om er inkomsten mee te verwerven. Dat ervaren we bij Nieuwscheckers ook en dit wordt onderschreven door dit artikel van NiemanLab:
For even the most successful and established fact-checking operations within news organizations, fighting misinformation is not currently a profitable business.
Factchecks van andere media
Baudet overdrijft bijdrage immigranten aan bevolkingsgroei en wooncrisis
NRC checkte deze week in het liveblog tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen de bewering van FVD-fractievoorzitter Thierry Baudet dat de wooncrisis „één-op-één’’ te verklaren is door immigratie en dat "94 procent van de bevolkingsgroei in anderhalf decennium komt door immigratie." Dat cijfer klopt niet, rekende NRC-journalist Rik Rutten uit, 55 procent van de bevolkingsgroei in de afgelopen vijftien jaar komt op het conto van immigranten. Bovendien zijn er nog andere oorzaken voor de wooncrisis, zoals de toename van eenpersoonshuishoudens en de dalende bouw van woningen.
Verder noteerde het NRC-liveblog:
De rest van het betoog van Baudet bestond – niet voor het eerst – uit een lange opsomming van complottheorieën en desinformatie over het coronavirus die de moeite van het noemen hier niet waard zijn.
Nee, 70 km/u is niet beter voor het milieu dan 30 km/u
De nieuwssite msn.com meldde dat het voor het milieu beter is als auto's 70 km/u rijden dan wanneer ze 30 km/u rijden. Dit zou blijken uit een Frans onderzoek. Maar de praktijk is anders, stellen experts, want in het onderzoek is er geen rekening mee gehouden dat auto's in het verkeer afremmen en optrekken. Daarom geldt: hoe trager auto's rijden, hoe beter voor de luchtkwaliteit. Lees de uitgebreide uitleg in de factcheck van Knack.
Ook in Japan is ivermectine niet goedgekeurd als coronamedicijn
Nog maar weer eens over ivermectine, het antiparasitaire medicijn waarvan sommigen menen dat het ook werkt tegen corona. Volgens berichten op internet zou de Japanse overheid artsen nu adviseren om het middel aan coronapatiënten voor te schrijven. Maar dat is niet waar, want de Japanse overheid wacht nog op studies die de werkzaamheid van ivermectine moeten aantonen en heeft de richtlijnen nog niet aangepast, meldt AFP Factcheck.
Coronavaccins bevatten geen grafeenoxide
Zit de gevaarlijke stof grafeenoxide in coronavaccins, zoals een voormalig medewerkster van vaccinproducent Pfizer beweerde in een interview? Nee, dat is onzin, zo luidt de duidelijke conclusie van de factcheck van AFP Factcheck.
Waar werken de broers van minister De Jonge?
Hoe zit het nu met die twee broers van Hugo de Jonge, de minister van coronazaken? Zijn zij alle twee werkzaam voor farmaceutische bedrijven die goed verdienen aan coronavaccins, zoals de roddels op sociale media luiden? Zijn ene broer werkt als microbioloog aan het Radboud UMC en maakt deel uit van de wetenschappelijke adviesraad van Intravacc, een overheidsinstituut dat vaccins ontwikkelt. Zijn andere broer is kunstschilder. De 'broer' die voor AstraZeneca werkt, blijkt geen broer van de minister, constateert Knack.
Roemeense demonstratie uit 2017 viraal als coronaprotest
Videobeelden van een massale demonstratie in Boekarest in 2017, tegen de Roemeense regering, gingen de afgelopen week met groot succes rond op sociale media alsof het beelden waren van protesten tegen coronamaatregelen. Opnieuw, want Reuters publiceerde er al in februari, toen deze vervalsing ook circuleerde, een factcheck over. Eén Twittervideo met deze hoax is in de afgelopen vier dagen al meer dan 900.000 keer bekeken.
Studie: Maatregelen socialemediabedrijven tegen desinformatie nauwelijks onderzocht
Van alle maatregelen om desinformatie te bestrijden, is maar een klein deel onderzocht: studies richten zich vooral op de consumenten van desinformatie, niet op de producenten en distributienetwerken.
Van alle mogelijke remedies hebben onderzoekers vooral aandacht gehad voor het effect van factchecks, maar de meeste tegenmaatregelen van Facebook, Twitter en andere socialemediabedrijven, zoals het verwijderen van posts of complete accounts, zijn nauwelijks bestudeerd. Een andere lacune is dat de meeste studies laboratoriumexperimenten zijn – hoe mensen ‘in het wild’ reageren op maatregelen tegen desinformatie is een open vraag.
Dat blijkt uit een overzicht van 223 studies, door onderzoekers van de universiteiten van Oxford en Princeton, dat deze maand verscheen in de Harvard Kennedy School Misinformation Review. De studies gaan terug tot 1972, maar meer dan 60 procent is gepubliceerd sinds 2019 – desinformatieonderzoek is een academische groeimarkt.
Factchecks, hoewel het meest onderzocht, laten in experimenten bemoedigende effecten zien op de overtuigingen en kennis van proefpersonen, maar of ze ook effect hebben op gedrag (bijvoorbeeld bij de preventie van ziekte) is weinig onderzocht. Ook zijn de deelnemers aan deze onderzoeken overwegend Amerikanen en Europeanen.
Andere, deels geautomatiseerde, ingrepen van bedrijven (berichten minder prominent presenteren, accounts verwijderen, mogelijkheden om geld te verdienen met desinformatie afsluiten) zijn grotendeels onontgonnen terrein. (Al hebben de onderzoekers ook studies over het hoofd gezien, zoals deze over het effect van ‘deplatforming‘ van complotdenkers zoals Alex Jones.)
Een fors obstakel voor onderzoek naar activiteiten van socialemediabedrijven om desinformatie terug te dringen is gebrek aan toegang tot de benodigde data. Facebook publiceerde deze week een overzicht van alle soorten content die het bedrijf ‘degradeert’, van clickbait tot spam en ‘sensatiebeluste gezondheidsinhoud’: het algoritme herkent ze en geeft ze automatisch een lagere plaats in de newsfeed. Maar in hoeverre dat effect heeft, kunnen onafhankelijke onderzoekers lastig vaststellen – een probleem waar we zelf ook op stuitten in onze studie van Nederlandstalig pulpnieuws op Facebook.
En verder...
Sinds Joe Biden als president is aangetreden, zijn Amerikaanse factcheckers een stuk minder actief. Zo publiceerde de New York Times sinds afgelopen maart geen factchecks meer en stopte de Washington Post met de speciale database voor factchecks van beweringen van de Amerikaanse president. [AllSides]
Facebook moet van een Amerikaanse rechter de gegevens vrijgeven van in 2018 verwijderde accounts die desinformatie verspreidden over de islamitische Rohingya-minderheid in Myanmar. [NRC]
Deze week verscheen een overzicht van de situatie in Azië op het gebied van factchecking. Het aantal factcheckinitiatieven neemt snel toe, maar in menig initiatief heeft de staat een dikke vinger in de pap. Belangrijkste financier van de factcheckinitiatieven is Facebook.
Kinderen die zich op TikTok begeven, krijgen binnen korte tijd al onzin over covid voor de kiezen, ook als ze er niet naar zoeken. [De Morgen]
Facebook ging samenwerken met gezondheidsorganisaties om te zorgen dat gebruikers betrouwbare informatie over vaccinaties te zien zouden krijgen, maar Facebook werd overrompeld door een enorme stortvloed aan anti-vaccinatie-reacties. [RTL Nieuws]
Vanwege het verspreiden van desinformatie gooide LinkedIn Tweede Kamerlid Wybren van Haga van het platform. Mag dat zomaar? De NOS raadpleegde juridische deskundigen over deze vraag. "De platforms hebben een bepaalde verantwoordelijkheid om desinformatie tegen te gaan." [NOS]
Luistertip
Nieuwschecker Alexander Pleijter mocht aanschuiven in de podcast Onder Mediadoctoren om uitgebreid te spreken over het nut van factchecks en het ontstaan van Nieuwscheckers. De aflevering vind je hier of op Spotify.
Dat was 'm weer voor deze week. Fijn weekend!
Alexander, Peter, Kim & Jord