Factcheckers prominent in EU-Code tegen Desinformatie
Grotere rol factcheckers in aangescherpte EU-Praktijkcode tegen Desinformatie
Socialemediabedrijven moeten vanaf 2023 voldoen aan strengere regels om desinformatie te bestrijden. Factcheckers spelen daarin een grotere rol dan voorheen. Dat staat in de gisteren verschenen nieuwe EU-Praktijkcode tegen Desinformatie, die in vergelijking met de eerste versie, uit 2018, minder vrijblijvend is. Dit is deel van een verschuiving van zelfregulering door de platforms naar co-regulering. Bedrijven als Google, Meta, Twitter en TikTok committeren zich vrijwillig aan de regels, maar doen dat onder dreiging van nieuwe wetgeving, de Digital Services Act (DSA).
Socialemediabedrijven verplichten zich onder de nieuwe code om samen te werken met factcheckers, mogelijkheden om geld te verdienen met desinformatie af te sluiten, harder op te treden tegen bots, valse accounts en deep fakes, gebruikers meer mogelijkheden te geven om onjuiste berichten te rapporteren, data te delen met onderzoekers en transparanter te zijn over politieke advertenties.
Alle platforms die bij de Praktijkcode zijn aangesloten, zullen samenwerken met factcheckers en zullen deze voorzien van de financiële middelen om hun werk te kunnen doen. Facebook en TikTok doen dat al, Twitter bijvoorbeeld nog niet. De platforms streven ernaar factchecks beschikbaar te maken in alle lidstaten en talen van de EU. In samenhang daarmee wordt ook het netwerk van Digital Media Observatories (waarvan BENEDMO er een is) uitgebreid zodat het de hele EU dekt.
Platforms zullen ook data gaan delen voor wetenschappelijk onderzoek. Na eerdere pogingen waarbij de bedrijven hun beloften niet waarmaakten, slaagde een werkgroep onder leiding van onderzoekster Rebekah Tromble erin overeenstemming te bereiken met vertegenwoordigers van Meta, Tiktok en andere bedrijven. Met inachtneming van de privacywetgeving zal dat onderzoekers in staat stellen een accurater beeld te verkrijgen van de verspreiding van desinformatie.
Een beperking van de Praktijkcode is dat deze alleen geldt voor de ondertekenaars. Telegram en andere alternatieve platforms horen daar niet bij.
Factchecks van Nieuwscheckers
Nee, deze oude video van de Oekraïnese president Zelensky heeft niets te maken met Boetsja
Eind mei doet een video de ronde waarin de Oekraïense president Volodymyr Zelensky op bezoek zou zijn bij officieren van het Azovbataljon. Volgens de ondertiteling zouden ze toegeven dat zij verantwoordelijk waren voor de burgerdoden in Boetsja, en zouden ze plannen maken voor meer van dergelijke misdaden. Dit klopt niet. De burgerslachtoffers zijn gevallen toen Russische troepen Boetsja bezetten. De claims over wat er in de video te zien zou zien kloppen ook niet. Het gaat hier om een bezoek van Zelensky aan het stadje Zolote in Loehansk in 2019. De plaats Boetsja wordt niet genoemd. Er is ook geen indicatie dat het hier gaat om een ontmoeting met leden van het Azovbataljon. [Nieuwscheckers]
Nee, deze Russische gevechtshelikopter vervoerde geen wasmachine
Op sommige foto’s zie je pas details als je erop gewezen wordt, zo ook in het beeld van een gecrashte helikopter in Oekraïne. Op Twitter besloot iemand rond een deel van het verwrongen staal een rode lijn te trekken, met de suggestie dat het gaat om een gedeukte wasmachine. Dat idee sluit aan op eerdere humoristische Oekraïne-memes over Russen die wasmachines buit maken, maar sommige Twitteraars vatten het serieus op. Zo kwam een onjuiste claim in brede circulatie. [Nieuwscheckers]
Factchecks van andere media
Video over Oekraïense vluchtelingen die woningbrand veroorzaken is gefabriceerd
Een video die zogenaamd afkomstig is van de Duitse krant Bild en waarin wordt beweerd dat Oekraïense vluchtelingen een woningbrand veroorzaakt hebben terwijl ze probeerden een Russische vlag in brand te steken, is duizenden keren gedeeld op sociale media in verschillende talen. Maar AFP ontdekte dat de video nep is: met behulp van allerlei oude fragmenten is de indruk gewekt dat het om een echte productie gaat van Bild.
Steeds minder vwo'ers naar het hbo
Steeds minder vwo-leerlingen kiezen voor een hbo-opleiding, zegt de Vereniging Hogescholen. Ze gaan liever naar de universiteit. Dat klopt volgens de factcheck van AdValvas: in 2000 ging 33 procent naar het hbo en twintig jaar later 19 procent.
Werknemers van Chinees modemerk slaken geen noodkreten via kledingetiketten
Op een collage van foto’s op Facebook zijn kledingetiketten te zien met opvallende teksten als ‘help mij’, ‘ik heb tandpijn’ en ‘hulp nodig’. Het zouden hulpkreten zijn van medewerkers van het Chinese modemerk Shein. Knack vond hier geen bewijs voor, het ging om een slechte vertaling van een wasinstructie en andere etikettens hebben niets te maken met Shein.
Barbie's vriend Ken is niet zwanger
Foto's op sociale media tonen een zwangere Ken-pop. Maar speelgoedfabrikant Mattel brengt deze pop helemaal niet op de markt. Het is een grap van de satirische website The Babylon Bee, maar niet iedereen had dat door, meldt DPA Factchecking.
Het zwaard van de dienstmeid: volksverhaal wordt nieuws
Bij Huize Babberich in Zevenaar is een oud zwaard opgevist dat volgens berichten van de afgelopen week - misschien, wie weet - het wapen is van een dappere dienstmeid. Babberich, een landhuis op de plaats waar ooit een kasteel stond, staat ook bekend als Halsaf. Die naam kreeg het volgens het verhaal naar de dienstmeid die ontdekte dat vijf rovers probeerden binnen te dringen, een zwaard greep en ze een voor een het hoofd afhakte.
Hoewel er geen enkel bewijs is dat het verhaal over de dienstmeid waar is, laat staan dat het dinsdag opgeviste zwaard het moordwapen is, laten nieuwsmedia de waarheid graag in het midden. ‘Eeuwenoud zwaard opgevist uit gracht Babberich: “Wellicht moordwapen uit sage over landhuis”’, kopte de Gelderlander gisteren. ‘Het zou zomaar een moordwapen kunnen zijn van lang geleden’, griezelt het intro dat vandaag in die krant staat.
Folkloristen kennen dit verhaal als 'The Clever Maiden at Home Alone Kills the Robbers', catalogusnummer 956B. Het is in heel Europa bekend en er bestaan ook meer Nederlandse versies van. Eén daarvan is verbonden met het Amsterdamse Huis met de Hoofden. Die hoofden versieren de gevel en zijn in werkelijkheid koppen van Griekse goden. Het verhaal over de rovers heeft zich later, als verklaring voor die koppen, aan het huis gehecht. Hetzelfde kan gebeurd zijn bij Huize Babberich of Halsaf: waarschijnlijk was er eerst de naam Halsaf (naar een executieplaats?) en is daar later het verhaal aan verbonden als verklaring. Folkloristen noemen de verschillende manieren waarop sagen waar kunnen worden 'ostension'.
Een door Omroep Gelderland aangehaalde deskundige houdt desondanks de mogelijkheid open dat het verhaal over de dienstmeid van Babberich op waarheid berust. Daarmee schaart hij zich in de lange traditie van sagenvertellers, die niet beweren dat hun bijzondere verhaal absoluut waar is, maar dat het waar zou kunnen zijn. 'Je weet maar nooit.'
Luistertip: de aflevering van de podcast Lagelieder van 31 mei gaat over het verhaal van de dappere dienstmeid, dat ook de ronde deed als volkslied.
En verder...
Blijven herhalen dat iets niet klopt, kan ervoor zorgen dat mensen hun overtuigingen veranderen. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van Aart van Stekelenburg: 'Het heersende idee is dat wetenschapscommunicatie niet zou werken als je bij de feiten blijft en dat je bijvoorbeeld meer zou moeten inspelen op emoties. Maar uit dit onderzoek blijkt keer op keer dat de meeste mensen wel degelijk bereid zijn om hun overtuigingen bij te stellen als er genoeg wetenschappelijk bewijs is.’ [Radboud Universiteit]
Beelden op sociale media worden vaak gebruikt voor journalistiek onderzoek zoals factchecken of het onderzoeken van oorlogsmisdaden. Russische vrijwilligers gebruiken ze om millitaire doelen te lokaliseren. Zo leidde een videoreportage over een tankherstelplaats in Oekraïne tot een bombardement door het Russische leger. [VRT]
Wil je de zomervakantie gebruiken om boeken te lezen over desinformatie en nepnieuws? The New York Times geeft enkele leestips.
Vorige week concludeerde de NPO-ombudsman dat de omroep Ongehoord Nederland zich niet houdt aan de journalistieke code en onjuist informatie verspreidt. Deze week werd bekend dat de NPO voornemens is om de omroep daarom een boete te geven.
Uit het deze week gepubliceerde Digital News Report Nederland 2022 blijkt dat het vertrouwen in nieuws iets is gedaald. Nederlanders zijn zich ook iets minder zorgen gaan maken over foutieve of misleidende informatie op internet (met de kanttekening dat het onderzoek is gedaan voor de oorlog in Oekraïne begon).
Grapje van De Speld: de satirische website meldt dat het vertrouwen in nepnieuws in Nederland is gestegen naar 44%.
Stuur tips
Heb je tips, vragen of suggesties? Mail ons dan op nieuwscheckersleiden@gmail.com of stuur een tweet, DM of Messengerbericht naar @nieuwscheckers.
Fijn weekend!
Alexander, Peter, Maaike, Jord, Arno en Leon