Factchecken: uitdagingen en oplossingen
Jojo-beleid van sociale media
Tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezing trokken socialemediabedrijven de teugels strakker aan. Het werd een stuk moeilijker om ongebreideld onwaarheden te verspreiden.
Zo zette Twitter afgelopen oktober een rem op het blindelings retweeten van tweets. Gebruikers konden tweets niet onmiddelijk retweeten, maar kregen eerst de mogelijkheid te zien om een commentaar toe te voegen. Het idee was dat mensen zich dan nog zouden kunnen bedenken voordat ze een tweet verder zouden verspreiden. Deze week meldde Twitter dat deze maatregel weinig zoden aan de dijk heeft gezet en daarom teruggedraaid wordt.
Anderzijds kondigde Twitter deze week aan streng op te gaan treden tegen desinformatie over coronavaccins. Tweets die bijvoorbeeld stellen dat de vaccines het doel hebben om de bevolking onder bedwang te houden, zulle verwijderd worden. Ook zal Twitter waarschuwingslabels plaatsen bij dubieuze tweets, met verwijzing naar betrouwbare bronnen, zoals gezondheidsinstanties.
Ook Facebook draaide een maatregel terug. Nadat er veel desinformatie over de verkiezingsuitslag circuleerde, besloot Facebook gerenommeerde nieuwsmedia als CNN en The New York Times, voorrang te geven in de tijdlijn van gebruikers. Partijdige websites als Breibart werden juist minder zichtbaar op Facebook. Dit is nu dus niet meer geval, constateerde The New York Times. Facebook stelt dat het nooit de bedoeling was om deze maatregel permanent in te voeren.
Facebookfactchecks
Van de techbedrijven heeft Facebook tot nu toe het meest uitgebreide en transparante factcheckprogramma opgetuigd, door samen te werken met externe factcheckers. Het kan transparanter, aldus een van die organisaties, het Britse Full Fact, in een rapport over de eigen ervaringen met Facebook. Maar de andere platforms, en met name het notoir lakse YouTube, kunnen er een voorbeeld aan nemen. (Full Fact publiceerde ook een groter onderzoek naar de samenwerking tussen platforms en factcheckers. Meer daarover verderop in deze nieuwsbrief.)
Europese Commissie voert druk op platforms op
Deze week presenteerde de Europese Commissie de Digital Services Act (DSA), die platforms als Google, Twitter en Facebook op straffe van miljardenboetes verplicht tot transparantie over algoritmes, advertenties en beslissingen om berichten te verwijderen. De DSA moet nog worden behandeld in het Europees Parlement.
Factchecks van andere media
Valse berichten proberen twijfel te zaaien over eerste COVID-vaccinatie
Op 8 december ontving de Britse Margaret Keenan (90) als eerste in de westerse wereld een goedgekeurd vaccin tegen COVID-19. Veelgedeelde berichte op sociale media proberen de vaccinatie in diskrediet te brengen door twijfel te zaaien over haar identiteit: haar foto zou ook door nieuwsmedia zijn gebruikt met andere namen. Misschien bestond ze zelfs niet en was ze een 'crisis-acteur'. AFP-Factcheck ontzenuwt de valse beweringen en legt uit hoe degenen die de berichten verspreiden dat zelf hadden kunnen doen.
NU.nl verzamelde onwaarheden over COVID-19-vaccinatie
Nee, Zwitserland heeft coronavaccins niet afgekeurd, en nee, Zuid-Korea heet vaccinaties niet gestaakt 'na 48 doden'. Zwitserland heeft in afwachting van officiële goedkeuring al miljoenen doses besteld en in Zuid-Korea is het vaccineren nog niet begonnen. NU.nl checkte deze en nog vijf andere onjuiste berichten over vaccinatie tegen COVID-19.
Colatruc bewijst niet dat antigeentest onbetrouwbaar is
Een antigeentest voor besmetting met het coronavirus geeft ook een positieve uitslag voor coca-cola, liet een Oostenrijkse rechtspopulistische parlementariër zien in een virale video. Maar dat zegt niets over de betrouwbaarheid van de test, legt AFP Factcheck uit: door er rechtstreeks cola op aan te brengen maak je de test kapot en gebruik je hem op een manier die afwijkt van de voorgeschreven afnamemethode. In Nederland werd het filmpje onder meer verspreid door Forum voor Democratie-Kamerlid Wybren van Haga.
Onderzoek naar samenwerking factcheckers en platforms
Socialemediabedrijven kunnen de factcheckers met wie ze samenwerken steviger steunen door procedures voor het melden van misinformatie te standaardiseren en door meer rekening te houden met gebruikers buiten de Verenigde Staten. Dat zijn een paar van de de belangrijkste aanbevelingen uit een onderzoek van het Britse Full Fact, op basis van interviews met 19 factcheckers uit de hele wereld. Het onderzoek (128 pagina's) omvat alle aspecten van het werk van factcheckers en staat vol concrete voorbeelden van tools en best practices.
Het rapport bevat specifieke aanbevelingen voor Facebook, Instagram, Whatsapp, Twitter, Google en YouTube. Vooral YouTube en Twitter blijven achter op het punt van transparantie en in de samenwerking met onafhankelijke factcheckers.
Hoe kunnen factcheckers de immense vloed van berichten en beweringen monitoren? Om dit probleem op te lossen gaat Full Fact in op de mogelijkheden van automatisering en op een hechtere samenwerking tussen factcheckers in verschillende delen van de wereld, om internationaal verspreide, virale desinformatie snel te kunnen aanpakken.
Whatsapp is door zijn gesloten karakter het moeilijkst te monitoren. Veel factcheckers vragen gebruikers om suggesties, maar dat loopt makkelijk uit de hand. Tijdens de Spaanse verkiezingen in 2019 kreeg Maldita.es twee verzoeken per minuut, tijdens de coronacrisis 1500 tot 2000 per dag.
En verder...
Waar is die foto gemaakt? Wanneer en waar is die foto eerder gepubliceerd? Zoekspecialist Eric Hennekam zet een lange lijst tips en tools op een rij. Voor beginners en gevorderden.
Het ontstaan van een complotzuil: De Groene beschrijft het netwerk van Café Weltschmerz, de Andere Krant, Gezond Verstand, Ongehoord Nederland, uitgeverij de Blauwe Tijger en Viruswaarheid. Hoe oud-communisten, liberaal-conservatieven en orthodoxe christenen elkaar vonden.
In Zuid-Soedan zijn valse berichten over corona een plaag op Whatsapp en Facebook. Nelson Kwajé (28) van 211check bestrijdt ze met acht factcheckers en 120 vrijwilligers. (de Volkskrant)
Desinformatie kan ernstige gevolgen hebben. Desondanks zijn wetten om desinformatie te verbieden zeer onwenselijk. Uiteindelijk vormen die steevast een bedreiging voor een vrije pers en de vrijheid van meningsuiting. Zie deze voorbeelden uit Zuid-Amerika.
The Guardian waarschuwt voor podcasts als nieuwe bron van misinformatie: "Podcasting is shaping up as the next arena where the fight over questionable or dangerous content will play out." Dat roept de vraag op of de podcast-apps van Spotify, Google en Apple maatregelen moet treffen, net zoals Facebook, Twitter en YouTube.
Desondanks durven we het aan om twee podcasts aan te raden. Als eerste de BNR-podcast Media onder Vuur. In deze aflevering komt Nieuwsuur-journalist Rudy Bouma aan het woord over de manier waarop media moet omgaan met kritiek op hun functioneren.
De tweede luistertip van deze week: De artsen Tijs Stehmann en Lester du Perron bespreken al jaren op de website Dokter Media onjuiste berichten over medische kwesties. Onlangs publiceerden ze het boek 'Dokter, ik las in de krant dat...' In een nieuwe aflevering van de Jortcast spreekt Jort Kelder met de factcheckende artsen.
Dat was de Nieuwscheckersnieuwsbrief van deze week!
Fijn weekend,
Alexander Pleijter & Peter Burger