Factcheckdag, stikstofcheck en doneren via YouTube
Coronavirus/COVID-19
Betrouwbare bronnen
Het International Fact-Checking Network (IFCN) heeft een gigantische database opgesteld met corona-gerelateerde factchecks uit meer dan zeventig landen. De databank, die al meer dan 1500 factchecks bevat en in het Engels en het Spaans doorzoekbaar is, wordt dagelijks geüpdatet; ook Nieuwscheckers' artikelen zijn erin terug te vinden.
Goed nieuws van The Guardian: zelfs in crisisperioden vallen wij meestal niet voor misinformatie. Helaas hebben we echter de neiging ook nieuws of advies dat wél betrouwbaar is met een grote korrel zout te nemen, waardoor velen de broodnodige maatregelen niet uitvoeren. Dat wantrouwen kan verregaande gevolgen hebben.
In Spanje is WhatsApp een grote bron van corona-nepnieuws. De factcheckers van Maldito Bulo (‘verdraaide nonsens’) zetten zich harder dan ooit tevoren in tegen de verspreiding van deze onzinberichten. Hun factchecks en uitleg maken ze toegankelijk voor een zo breed mogelijk publiek: “Wij willen ons juist niet superieur opstellen.”
Maatregelen techbedrijven
Facebook heeft een filmpje van de Braziliaanse president Jair Bolsonaro verwijderd, omdat er misinformatie over het coronavirus in voorkwam. In de video impliceert Bolsonaro dat een coronamedicijn aan de horizon is en beschikbaar wordt voor iedereen. Dit is niet het geval. Facebook gaat met de verwijderingsactie in tegen zijn eerdere voornemen om berichten van politici niet te factchecken, naar eigen zeggen omdat het bericht kan leiden tot fysieke schade en dus indruist tegen de Community Guidelines.
Ook Google grijpt in: de Infowars-app, die bekend staat om het delen van misinformatie, is verwijderd uit de Play Store na (herhaaldelijke) schending van Googles richtlijnen. “Het is nu meer dan ooit een prioriteit voor ons team om misinformatie in de Play Store tegen te gaan”, aldus een woordvoerder.
Soms wordt een initiatief ten onrechte beschuldigd van slechte praktijken. Dit lijkt het geval bij Houseparty, een spelletjes-app die de afgelopen weken populair werd door de quarantainemaatregelen. De app zou volgens vele tweets gehackt zijn. Hoewel hier vooralsnog geen bewijs voor is, verwijderden duizenden mensen Houseparty van hun telefoons. De app-makers hebben naar eigen zeggen aanwijzingen dat het een lastercampagne betreft. Zij loven een beloning van 1 miljoen dollar uit aan degene die hiervoor bewijs aandraagt.
Kritiek op media en overheid
Eurocommissaris Vera Jourova vindt dat techbedrijven nog steeds onvoldoende ingrijpen tijdens de corona-infodemie. Dit stelde zij naar aanleiding van een gesprek met Facebook, Twitter, Google, Microsoft en Mozilla. Volgens Jourova verdienen de platformen nog steeds geld aan de corona-misinfo, doordat zij advertenties met nepadviezen en -medicijnen blijven tonen.
In het Verenigd Koninkrijk legt het Mediacommissariaat omroepen sancties op als zij misinformatie over het coronavirus verspreiden, schrijft The Guardian. Deze maatregelen zijn ingesteld nadat een beller in de uitzending van een radiostation in Sussex zich voordeed als verpleegkundige en beweerde dat de pandemie gelinkt is aan de uitrol van 5G-netwerken.
Ook China krijgt ervan langs: het Amerikaanse Stanford Cyber Security Center licht Lijian Zhao uit, een hooggeplaatste ambtenaar van het informatiedepartement van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken. Zhao (re)tweette gedurende de coronacrisis meermaals misinformatie over de herkomst van het virus; de VS zouden het doelbewust hebben verspreid. Met deze berichten vertegenwoordigt Zhao volgens Stanford de Chinese propagandamachine. In een tijdlijn legt het centrum bloot wie hebben bijgedragen aan de verspreiding van deze hoax.
Samenzweringstheorie: virus uit lab
Het coronavirus heeft een natuurlijke oorsprong, aldus een publicatie in Nature (17 maart). Een groot deel van de Fransen en Amerikanen, zo blijkt uit twee recente peilingen, gelooft echter eerder dat het door mensen gemaakt is. Een kwart van de Fransen (26% om precies te zijn), steunt de mening dat het coronavirus met opzet of per ongeluk is gefabriceerd in een laboratorium. Aanhangers van de partij van Marine Le Pen zijn hierbij oververtegenwoordigd: van hen steunt meer dan helft die claim (40% zegt: met opzet op de mensheid losgelaten; 15%: per abuis uit het lab ontsnapt).
In maart peilde onderzoeksinstituut PEW de mening van Amerikanen. Ook hier bleek politieke oriëntatie van belang: Republikeinen kruisten vaker aan dat het virus volgens hen uit een lab komt dan Democraten. Maar ook bijna de helft van de Democratische kiezers (48%) geloofde in een niet-natuurlijke oorsprong. PEW vroeg ook naar vertrouwen in de nieuwsmedia. Daaruit bleek onder meer dat ook tussen 10 en 16 maart meer dan de helft van de ondervraagde Republikeinen (53%) vond dat de media de dreiging sterk hadden overdreven. Die stelling werd veel minder vaak beaamd door Democraten (22%).
Een belangrijke kanttekening bij dit soort onderzoeken: dit zijn kale surveydata. Respondenten werd alleen gevraagd met welke stelling over de oorsprong van het virus ze het het meeste eens waren. Uit deze onderzoeken blijkt dus niet of ze dat ook echt geloofden, het alleen voor mogelijk hielden, of met opzet een dwarse mening aankruisten. Aanvullend kwalitatief onderzoek is nodig om te achterhalen wat die antwoorden voor de respondenten betekenen.
Factchecks Nieuwscheckers
Stikstof ≠ stikstofoxiden
Het KNMI postte een satellietfoto van de stikstofoxide-concentratie in de Nederlandse lucht; die is door de coronamaatregelen flink afgenomen. De conclusie van twitteraars dat de landbouw niets met de hoeveelheid stikstof te maken zou hebben, kan op basis hiervan echter niet zomaar getrokken worden: niet alleen stikstofoxiden hebben een negatieve invloed op de hoeveelheid stikstof in de lucht, maar vooral ammoniak. En de agrarische sector stoot nu juist dat laatste veel uit.
Jij zult herboren zijn
Een mooi initiatief: de Italiaanse zanger Roby Facchinetti doneert het geld dat hij ophaalt met zijn liedje Rinascerò, rinascerai aan een ziekenhuis in Bergamo. Helaas wordt hij, ondanks beweringen op Twitter, niet per YouTube-click uitbetaald. Ook streamingdiensten als Spotify zetten weinig zoden aan de dijk; zij betalen artiesten door de vaste maandabonnementen niet extra als hun muziek vaker wordt afgespeeld. Toch helpen? Je kunt het nummer wel los kopen (bijvoorbeeld voor €1,29 via Apple Music) of simpelweg doneren aan het ziekenhuis zelf.
Factchecks van andere media
Vitamine C geen remedie
NUcheckt controleert een bewering die al sinds het begin van de uitbraak rondwaart: dat vitamine C COVID-19 voorkomt of zelfs geneest. Er blijkt vooralsnog geen reden dit te geloven. In China wordt momenteel wel onderzoek gedaan naar de rol van vitamine C bij de behandeling van het coronavirus, maar de resultaten daarvan worden pas in september verwacht.
Doktertje spelen
Factcheck Vlaanderen zet nog eens op een rijtje waarom de bekendste corona-hoaxes niet waar zijn. Ook bespreken de factcheckers misinformatie gericht op een voor corona extra kwetsbare groep: diabetespatiënten. Een Nederlandse advertentie belooft mensen met deze ziekte ten onrechte een ‘diabetesvrij leven’ – een lokkertje voor dure online cursussen.
Onderzoek
Fake news
Wat bedoelen journalisten eigenlijk precies met de term 'fake news'? Dat vroegen deze mediastudies-onderzoekers zich ook af. De betekenis blijkt mettertijd te zijn verschoven: in 2015 was 'fake news' vooral de dreiging van online desinformatie, terwijl journalisten de uitdrukking in 2018 algemener gebruikten voor aanvallen op mainstream media. Gaandeweg werd 'fake news' steeds vaker losgekoppeld van desinformatie. Dat mensen vaker en in meer contexten aan de term worden blootgesteld, leidt volgens de onderzoekers tot normalisering: eerst was 'fake news' duidelijk negatief, nu neutraler. Dit kan de ernst ervan ondermijnen.
En verder...
Een steunbetuiging aan de nu zo belangrijke vakkenvullers van Albert Heijn werd door het bedrijf zelf misbruikt in een Facebookbericht. Voor een Leidse filiaal van de supermarkt hadden FNV-leden met stoepkrijt hulde gebracht aan de vakkenvullers, inclusief kritiek op hun loon. Dat laatste was in een Facebookbericht van de AH-vestiging met Photoshop onzichtbaar gemaakt. Twitteraars vroegen aandacht voor de manipulatie, AH haalde het bericht van Facebook en een woordvoerster noemde de fotomanipulatie 'onhandig'.
Stuur tips
Wij staan altijd open voor tips. Lees of hoor je iemand (bijvoorbeeld een politicus) iets zeggen wat je niet vertrouwt? Of zie je op sociale media nepnieuws voorbijkomen? Stuur je tips door naar ons en wie weet gaan we ermee aan de slag. Je kunt ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of Instagram of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans