Europese subsidie voor Nieuwscheckers
Nepnieuws over de aanslag op Peter R. de Vries
Met afgrijzen namen we deze week kennis van de aanslag op misdaadjournalist Peter R. de Vries. Hij is onbetwist een monument in de Nederlandse journalistiek. Het is verbijsterend dat hij het slachtoffer is geworden van deze laffe aanslag.
Ook verbijsterend is het nepnieuws dat zich op dezelfde avond verspreidde op sociale media. DPA factchecking maakte een overzicht van de onjuiste berichten: zo zou op dezelfde dag de zus van Willem Holleeder neergestoken zijn, zou een NOS-bericht melden hebben dat De Vries was overleden aan zijn verwondingen, en zou een ziekenhuismedewerker gezegd hebben dat hij hersendood was verklaard. Al deze berichten zijn niet waar.
Waarom mensen zulke valse berichten in omloop brengen en verspreiden? Dat is heel moeilijk te achterhalen, vertelt Nieuwschecker Alexander Pleijter aan EenVandaag. "Het kan gaan om mensen die een hekel hebben aan Peter R. de Vries of aan nieuwsmedia en hen op deze manier belachelijk proberen te maken. Maar het kan ook gaan om pure baldadigheid om te kijken in hoeverre het wordt opgepikt."
Het gebeurt overigens steevast bij dit soort indrukwekkend nieuws. "Je ziet het vaak bij gebeurtenissen die groot in het nieuws zijn; dat soort berichten hebben een hele grote kans om veel bereik te halen. Dus om welk motief je het ook doet, het is een unieke kans om in heel korte tijd heel veel mensen te bereiken, want iedereen is ermee bezig."
Op de website van EenVandaag staat ook een rijtje tips die je helpen om niet zelf in dit soort nepberichten te trappen.
Europese steun voor Nieuwscheckers
We sprongen bij Nieuwscheckers een gat in de lucht toen we te horen kregen dat de Europese Commissie geld geeft aan een Nederlands-Vlaams samenwerkingsverband dat zich gaat inspannen om de verspreiding van desinformatie op diverse manieren tegen te gaan. Je raadt het al, Nieuwscheckers maakt namens de Universiteit Leiden deel uit van dat samenwerkingsverband, dat verder bestaat uit de Nederlandse partners ANP, Beeld en Geluid, Bellingcat en de Universiteit van Amsterdam, en de Vlaamse partners VRT, Knack, Textgain en de Universiteit van Leuven.
Nieuwscheckers zal zich hoofdzakelijk bezig gaan houden met factcheckwerk en het creeëren van een samenwerkingsverband van Nederlandse en Vlaamse factcheckers, journalisten, wetenschappers en andere experts op het gebied van desinformatie. Andere onderdelen van het tweejarige project bestaan uit het ontwikkelen van tools die factcheckers behulpzaam kunnen zijn, onderzoek doen naar de effectiviteit van factchecks, en het bevorderen van mediawijsheid in Nederland en Vlaanderen.
Het project zal vanaf januari 2022 echt van start gaan. In deze nieuwsbrief zullen we iedereen natuurlijk op de hoogte houden van al onze activiteiten.
Meer informatie is te vinden op de website van de Universiteit Leiden, waar Nieuwschecker Alexander Pleijter vertelt: "Met deze subsidie kunnen we de redactie van Nieuwscheckers professionaliseren op de langere termijn. Dat is ontzettend fijn. Ook voor onze journalistiekstudenten trouwens, want we willen factcheckers aanstellen die bijvoorbeeld specialistische kennis hebben over beeldverificatie of medische journalistiek."
Zuid-Afrikaanse tienling was wereldnieuws, maar Zuid-Afrikaanse media wisten dat het nepnieuws was
Het is een raar fenomeen: verzonnen nieuws dat in razend tempo door nieuwsmedia over de hele wereld wordt verspreid, terwijl dit nieuws niet is terug te vinden in de lokale media. Dat gebeurde onlangs bijvoorbeeld met het verhaal van de Zuid-Afrikaanse vrouw die van een tienling beviel - iets wat nog geen enkele vrouw ooit was gelukt. Media van over de hele wereld schreven erover. Ook in Nederland maakten diverse nieuwsmedia melding van dit wereldrecord.
Maar het verhaal was nep. De lokale media hadden dat meteen door, schrijft Afrika-correspondent Mark Schenkel in de Volkskrant, want zij kenden de reputatie van de journalist die met het nieuws op de proppen was gekomen. Hij had al vaker nieuws gepubliceerd dat bij nader inzien niet bleek te kloppen. Zuid-Afrikaanse journalisten keken vervolgens verbaasd toe hoe het indianenverhaal zich als een olievlek over de wereld verspreidde.
Het is niet de eerste keer dat zoiets gebeurde. In 2018 ging het nieuws de wereld over dat een vegetarisch restaurant in Thailand noedels met mensenvlees had geserveerd. Tot verbazing van de lokale media, want die wisten dat er weliswaar een moord was gepleegd, maar wisten ook dat het restaurant helemaal niet open was, zo bleek uit de factcheck van Nieuwscheckers destijds.
Factchecks van andere media
Kinderen minister De Jonge worden wel gevaccineerd tegen coronavirus
Het klinkt te gek voor woorden: 'coronaminister' De Jonge die zijn kinderen niet zou laten vaccineren tegen corona. Het bericht dat op Facebook circuleert klopt dan ook niet: zijn kinderen laten zich inenten. Overigens klopt de stelling dat De Jonge zijn eigen kinderen niet 'laat' vaccineren sowieso niet: ze zijn weliswaar onder de 18, maar zij mogen zelf beslissen over vaccinatie. [DPA Factchecking]
De baas van Pfizer (de fabricant van een van de coronavaccins) is trouwens ook ingeënt tegen corona, hoewel Facebookgebruikers het tegendeel beweren. [DPA Factchecking]
Engelse voetbalfans kijken wedstrijd vanuit kooien
Het is een mal gezicht: voetbalfans die in groepjes van zes vanuit een soort kooien een voetbalwedstrijd op een groot scherm bekijken (zie de foto hieronder). Vanwege coronamaatregelen, meldde een Nederlandse website.
Het blijkt te kloppen: de foto werd in Manchester gemaakt tijdens de EK-voetbalwedstrijd Engeland-Kroatië op 13 juni. De supporters zitten in bubbels van zes, zoals de Britse coronaregels voorschrijven. [Knack]
Geen Canadese kinderen naar priklocatie gelokt met ijs
Over het vaccineren van kinderen in Canada doen dwaze verhalen de ronde op sociale media. Het bewijs zou op video's te zien zijn: een groep mensen schreeuwt naar de politie terwijl ze op afstand worden gehouden. Het zouden de boze ouders zijn van kinderen die door de Canadese overheid met ijsjes naar een coronapriklocatie zijn gelokt, om ze daar zonder toestemming van hun ouders te inenten. Maar niets is minder waar, want de mensen op de video waren demonstranten. De ouders mochten hun kinderen gewoon vergezellen. [AFP Factcheck]
Luchtvaartmaatschappijen hebben gevaccineerden niet afgeraden om te vliegen
Honderden keren werd het onjuiste bericht gedeeld op Facebook dat luchtvaartmaatschappijen in Spanje en Rusland mensen waarschuwen die zijn ingeënt tegen het coronavirus om niet te reizen vanwege het risico op bloedstolsels (trombose). Dat klopt niet, de luchtvaartmaatschappijen hebben die waarschuwing niet gegeven en het klopt ook niet dat de kans op het type trombose dat soms optreedt bij lange vliegreizen, groter zou worden na coronavaccinatie. [AFP Factcheck]
En verder...
De vaccinatiebereidheid in West-Afrikaanse landen is alarmerend laag, onder meer door desinformatie die gevoed wordt door complottheorieën uit westerse landen, blijkt uit onderzoek van First Draft.
Wat is de oorsprong van het coronavirus? Een lab? Een vleermuis? Factcheck.org zet de theorieën op een rij en onderzoekt hoeveel bewijs er is. Sluitend bewijs is er niet en het is de vraag of dat er ooit komt. Ook de oorsprong van het ebolavirus (eerste uitbraak in 1976) is nog altijd onbekend.
De labtheorie zorgt ook bij Wikipedia voor hoofdbrekens. De wikipedianen (de vrijwilligers die de lemma's voor Wikipedia schrijven) vechten achter de schermen een verbeten strijd uit over de vraag of en wat er geschreven mag worden over de theorie dat het coronavirus uit een lab afkomstig is. Een Wikipediapagina met uitleg over de theorie is volledig verwijderd. Lees op c/net over deze Wikipediaworsteling.
Ze schieten her en der in de VS als paddenstoelen uit de grond: websites die als twee druppels water lijken op lokale krantensites, maar die geen ander doel hebben dan het misleidende verhaal te verspreiden dat Trump de presidentsverkiezing in 2020 onrechtmatig zou hebben verloren. [NPR]
Twitter wil gekleurde labels toevoegen aan tweets om gebruikers te waarschuwen. Een rood label voor misleidende tweets en een geel label om mensen te verwijzen naar betrouwbare informatie. [TechCrunch]
Weet je nog? Pizzagate. Het verzonnen verhaal dat in de kelder van een pizzarestaurant in Washington, kinderen misbruikt werden door voorname politici van de Democratische partij, onder wie Hillary Clinton. De restauranteigenaar doet nu zijn verhaal en hekelt de onwil van internetbedrijven om leugenachtig materiaal te verwijderen, zoals beelden van kinderen van wie ten onrechte werd beweerd dat ze misbruikt waren in het restaurant. "There’s no porn on YouTube. If you can control porn, you can decide to take down the illegally stolen image of my child that’s being shared as an example of abuse. Right?"
Een dilemma voor journalisten: moet je wel of niet publiceren over complottheorieën? Kan aandacht ervoor zorgen dat de aanhang van zulke theorieën groeit? Op de website van de VPRO geven enkele journalisten die over complottheorieën publiceren, hun visie: "Ik heb nog geen onderzoek of bewijs gezien dat mainstream journalistiek echt zorgt voor meer geloof in complottheorieën."
Dat was de nieuwsbrief van deze week, fijn weekend!
Alexander, Peter, Kim en Jord