Een nieuwe beschermheilige en desinfectie door helicopters
Coronavirus/COVID-19
Misinformatie
We trappen wederom af met de laatste neppe nieuwsberichten. Het Parool zet vijf van de vreemdste op een rij. Corona zou een biologisch wapen zijn, salafisten dwingen mensen via COVID-19 gezichtsbedekking te dragen en als kers op de taart: de doemvisie van Robert Jensen. Deze grimmige verzinsels staan in contrast met veelgedeelde positieve berichten: dieren zouden op allerlei plaatsen hun plek in het door mensen overgenomen landschap heroveren. Maar volgens National Geographic leveren deze berichtjes vooral valse hoop op.
Onder Polen in Nederland gaat veel specifieke misinformatie rond, bijvoorbeeld over het sluiten van de Poolse grenzen, wat niet aan de orde is. Wel vliegen Polen volgens horecawebsite Misset niet even op en neer: “Elke Pool die uit het buitenland naar Polen komt, moet minstens twee weken thuis in quarantaine en kan in die tijd dus niet terug naar Nederland.”
In onderstaand filmpje leggen nieuwsmedium Newsy en onderzoeksjournalistiek netwerk Bellingcat uit in welke vier categorieën de soorten des- en misinformatie rond COVID-19 passen: algemene berichten, berichten van doorgaans betrouwbare bronnen, van bronnen die zich voordoen als betrouwbare bron en van profiteurs (Engels).
Aanpak van onjuiste berichten
In de Jinek-aflevering van 23 maart vertelt Rachid Finge, communicatiemanager bij Google Nederland, hoe de techgigant misinformatie rond het coronavirus aanpakt. Dat gebeurt op twee manieren: door betrouwbare informatie aan te bieden en nepnieuws te verwijderen.
Ook WhatsApp grijpt in. Via de app kun je nu via deze link vragen stellen aan de Wereldgezondheidsorganisatie. Daarnaast komt het met een nieuwe functie: een knop die gebruikers doorgestuurde berichten laat opzoeken op Google om deze te controleren.
Naast de technologische gaat ook de juridische wereld corona-misinformatie harder aanpakken. Het Openbaar Ministerie heeft aangekondigd straffen te verzwaren voor mensen die de coronacrisis misbruiken voor eigen gewin. “Mensen moeten erop rekenen dat ze hard worden aangepakt”, aldus persofficier Wouter Bos tegen Hart van Nederland.
In Nederland is Facebook weer begonnen met factchecken, nu met behulp van de respectievelijk Franse en Duitse persbureaus Agence France Press (AFP) en Deutsche Press-Agentur (DPA). Dit beëindigt een periode van vier maanden waarin Facebook geen Nederlandse factcheckpartners had, nadat eerst Nieuwscheckers en later NU.nl de samenwerking opzegden. DPA gaat ook in België factchecken voor Facebook, samen met het magazine Knack.
Journalistiek en factcheckers
Columbia Journalism Review trekt aan de noodbel: COVID-19 brengt op mondiaal niveau de persvrijheid in het geding. Overheden maken gretig misbruik van de crisis om journalisten de mond te snoeren, bijvoorbeeld in Venezuela, Iran en Egypte. In Zuid-Afrika en Hongarije zijn zelfs wetten aangenomen die ‘desinformatie’ of ‘onwaar nieuws’ over het coronavirus strafbaar maken. En wie bepaalt wat daaronder valt? Juist, de nationale leiders.
De Duitse factcheckorganisatie Correctiv lanceert een nieuwe tool, waarmee burgers verdacht nieuws direct kunnen melden. Factcheckers beoordelen de inzendingen in deze CrowdNewsroom. Belangrijk nepnieuws wordt gecheckt en gepubliceerd.
Factchecks van Nieuwscheckers
Helikopters
Blijf binnen na 23:40, waarschuwde een bericht dat afgelopen zondag via WhatsApp en andere sociale media viraal ging: dan zullen vijf helikopters het land desinfecteren om het coronavirus uit te roeien. Het bericht is niet alleen onwaar, maar ook in twee weken de hele wereld rondgereisd.
Heilige Corona
Van origine is Sint Corona geen beschermheilige tegen epidemieën, ondanks beweringen van een Utrechtse pastoor, die werden overgenomen door onder andere het AD en het Nederlands Dagblad. Of zij vanaf nu wel die status heeft, kan alleen de toekomst uitwijzen...
Factchecks van andere media
Niet ziek maar dronken
Pointer (KRO-NCRV) factcheckte een video, waarin een Belgische coronapatiënt op straat neer zou vallen. Wat blijkt? Het filmpje werd inderdaad recentelijk opgenomen in België, maar… de man was gewoon flink dronken en verloor daardoor zijn evenwicht. Hier legt Pointer uit hoe dit is gecheckt.
De onderzoeksjournalisten van Pointer ontdekten ook dat de Volkskrant een advertentie had geplaatst die onwaarheden over het virus bevatte. In hun zoektocht stuitten ze op de plaatser: een anti-vaxxer die er verschillende complotwebsites op nahoudt. Lees hier hoe ze hem op het spoor kwamen.
Fout advies
Ook NUcheckt zet wat onjuiste berichten op een rijtje. Zo is er bijvoorbeeld geen bewijs dat een ziekenhuis burgers geadviseerd heeft om voortaan met handschoenen aan benzine te pompen, zoals op sociale media en via WhatsApp beweerd werd. Daarnaast worden uit naam van het RIVM tabellen gedeeld op sociale media die niet afkomstig zijn van het Rijksinstituut. Al kloppen de symptomen in de tabellen meestal wel, op basis van alleen die informatie kun je niet bevestigen of uitsluiten dat je corona hebt. Kijk dus het liefst gewoon op de eigen website van het RIVM voor informatie.
Onderzoek
7 bevindingen over misinformatie
Reuters en de Universiteit van Oxford onderzochten samen de verspreiding van misinformatie rond de corona-uitbraak, met zeven bevindingen als resultaat:
De meeste mensen vinden nieuws via-via.
Nieuws gevonden via die zijweggetjes is doorgaans minder betrouwbaar.
Veel mensen vertrouwen niet op hun eigen vermogen online echt nieuws van nepnieuws te onderscheiden.
De meesten komen vaker in aanraking met slechte journalistiek dan met verzonnen verhalen.
In de angst misinformatie tegen te komen, leunen mensen meer op betrouwbare bronnen.
Sociale media kunnen misinformatie over gezondheidskwesties verspreiden.
Praten over 'risico' in plaats van 'onzekerheid' zet beter aan tot actie; als de gevolgen onzeker zijn, zijn mensen geneigd af te wachten tot er meer zekerheid is.
Nieuwsconsumptie via sociale media beïnvloedt kijk op corona
Amerikanen die nieuws consumeren via sociale media, volgen minder scherp het nieuws over COVID-19 dan zij die hun nieuws via andere kanalen krijgen. Dat ontdekten onderzoekers van het Pew Research Center. Ook kreeg deze groep meer misinformatie onder ogen en beschouwen zij de risico's die in de mainstream media worden geuit vaker als overdreven.
En verder...
Filosoof en Denker des Vaderlands Daan Rovers praat met Vrij Nederland over de waarheid: zijn we die kwijtgeraakt in een tijd van fake news en post-truth en zo ja, hoe vinden we haar terug? Bestaat er een verschil tussen 'waarheid' en 'werkelijkheid'? "De werkelijkheid verdraaien is typisch menselijk: een aap of konijn kan dat niet. Je hebt er verbeeldingskracht voor nodig."
In twee artikelen legt De Correspondent uit wat deepfakes zijn, hoe de technologie erachter werkt en waarom ze best gevaarlijk kunnen zijn. Simpele versies van deepfakes zijn al ingebed in ons dagelijks leven, bijvoorbeeld in de vorm van TikTok-filters en FaceApp. "Kun je je ogen en oren nog wel vertrouwen als bewegend beeld, stemmen en tekst beter en beter te vervalsen zijn?"
Agenda
Vooralsnog zijn alle evenementen geannuleerd wegens de coronacrisis.
Stuur tips
Wij staan altijd open voor tips. Lees of hoor je iemand (bijvoorbeeld een politicus) iets zeggen wat je niet vertrouwt? Of zie je op sociale media nepnieuws voorbijkomen? Stuur je tips door naar ons en wie weet gaan we ermee aan de slag. Je kunt ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of Instagram of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans