Desinformatie over wereldnieuws in Australië, Irak en Iran
FACTCHECKS VAN ANDERE MEDIA
Van oost tot zuid
Het wereldnieuws van de afgelopen weken bracht allerlei desinformatie met zich mee. Factcheckers hadden hun handen vol aan het weerleggen van onjuiste berichten, vooral over de situatie in Iran, Irak en Australië. Hier een overzict.
In Iran zou een bedankje aan Trump op een muur zijn geschreven, een filmpje van een beschieting dat al jaren oud is werd opnieuw getweet en Soleimani’s dochter zou Amerikaans staatsburger zijn.
Ook over de Iraanse raketaanval op Amerikaanse legerbases in Irak werd veel desinformatie verspreid op sociale media. Buzzfeed News verzamelde en onderzocht meerdere posts op de dag van de aanval zelf en liet zien wat wel en niet waar is. Zo was nog niets bekend over het aantal gesneuvelden, maar gingen toch cijfers rond op sociale media - allemaal ongefundeerd.
Een foto van een meisje met een koala die uit Australië zou komen is gefotoshopt, er werden nep-satellietbeelden gedeeld van de bosbranden, een video van een vrouw die een geredde kangoeroe knuffelt is uit context gehaald, Buzzfeed werkt aan een factcheckpagina over de Australische branden en op Twitter werd nog meer nepnieuws down under ontkracht. Ook ABC Nieuws berichtte over de rappe verspreiding van het nepnieuws over Australië.
Minder ongelukjes
Kinderen in de kleuterklas zijn zindelijker dan in een recent onderzoek werd beweerd. Volgens het onderzoek van hygiëne- en gezondheidsbedrijf Essity zou ongeveer 10 procent van de kinderen in groep een en twee niet zindelijk zijn. NUcheckt bekeek het onderzoek kritisch en vond geen concreet bewijsmateriaal voor de claim.
Verduurzaming niet zó duur
Nederland verduurzamen kost een stuk minder dan duizend miljard. Thierry Baudet plaatste een filmpje op Twitter waarin hij praat over de deal die Frans Timmermans heeft gemaakt bij het Europees Parlement. Die deal gaat over de transitie naar een duurzamer Europa. In februari 2019 deed Baudet een soortgelijke uitspraak. De Volkskrant heeft dit toen gecheckt en concludeerde dat het daadwerkelijke bedrag veel lager ligt.
Licht slapen
Blauw licht heeft een minder grote invloed op je nachtrust dan we voorheen dachten. NUcheckt kijkt naar een onderzoek dat beweert dat geel licht een grotere invloed op de biologische klok heeft dan blauw licht. Dit onderzoek laat niet zozeer zien dat geel licht 'belangrijker' is, maar geeft context aan de ingewikkelde manier waarop meerdere kleuren samen licht vormen en hoe deze verhoudingen onze ervaring beïnvloeden. Lichtintensiteit heeft bijvoorbeeld grote invloed op de kwaliteit van slaap.
Minder bijstanders
Wethouder Richard Moti van de Rotterdamse gemeenteafdeling Werk en inkomen beweerde dat er dankzij zijn beleid voor het eerst in bijna acht jaar minder dan 34 duizend mensen in de bijstand zitten in de stad. Dat klopt, aldus de Rotterdamse nieuwssite Vers Beton. Maar de afname wijkt niet af van die in andere grote steden, waardoor niet te zeggen is dat de afname te danken is aan Moti's beleid.
Gewoon doorwerken
De Finse minister-president Sanna Marin heeft niet beweerd een vierdaagse en zesurige werkweek te willen. De uitspraak zat in werkelijkheid iets anders in elkaar: in een paneldiscussie tijdens een partijbijeenkomst afgelopen augustus vroeg Marin - toen nog geen premier - zich af of Finland wellicht profijt zou hebben van een vierdaagse of zesurige werkweek, maar stelde dit niet voor als beleid. Vier maanden later interpreteerde het Oostenrijkse blad Kontrast haar woorden verkeerd, waarna internationale media met het verhaal aan de haal gingen en het proefballonnetje promoveerden tot wetsvoorstel. Het Parool, HLN en het AD hebben een rectificatie gepubliceerd.
ONDERZOEK
Een onderzoek gepubliceerd in het tijdschrift Human Communication Research wijst uit dat we zelf ongewild meedoen aan het creëren van nepnieuws. Als we bijvoorbeeld correct cijfers te horen krijgen over een bepaald onderwerp, reproduceren we die vaak onbewust verkeerd, zodat ze in lijn zijn met de algemeen geldende aannames over dat onderwerp.
EN VERDER…
Wie ben ik?
Met elke klik op de verversknop kijkt een ander vriendelijk gezicht je aan op ThisPersonDoesNotExist.com. Maar zoals de naam van de website al doet vermoeden, is geen van deze personen echt: achter de schijnportretten zit moderne kunstmatige intelligentie. Al zijn de afbeeldingen hyperrealistisch, er zijn manieren om ze te onderscheiden van echte personen. De ogen zitten bijvoorbeeld altijd op dezelfde plek. Een hoop van deze niet-bestaande gezichten is op Facebook ingezet om desinformatie te delen rond de komende Amerikaanse verkiezingen. Voor bèta-ers: hier legt de maker van de site uit hoe het werkt.
Factcheckende deskundigen
Veel factcheckers zijn journalisten, enkelen zijn inhoudelijke experts die kritisch het nieuws volgen. De artsen Tijs Stehmann en Lester du Perron beoordelen op Doktermedia.nl gezondheidsnieuws. Historicus Jona Lendering kraakt op zijn blog Mainzer Beobachter en in zijn Livius-nieuwsbrief gehypet nieuws over de broer van Jezus en het graf van Cleopatra. Voormalig Nieuwschecker Arno van ‘t Hoog interviewde hen voor Villamedia (en sprak ook met redacteurs van gecheckte nieuwsmedia).
Nepnieuwsindustrie...
Journalisten van Slidstvo.info hebben onderzoek gedaan naar een trollenfabriek in Oekraine. Een van de journalisten ging undercover; hij werkte anderhalve maand bij het bedrijf. De journalisten beschrijven hoe er voor verschillende politieke figuren en partijen campagne is gevoerd en hoe dit werd aangepakt.
... en nepnieuwsallergie
Het verspreiden van nepnieuws kan ernstige gevolgen hebben. Zo kan het de politiek beïnvloeden en zelfs levensbedreigend zijn. Digital Health Lab publiceerde een rapport met de naam Misinfodemic over de manier waarop nepnieuws de gezondheid beïnvloedt. De auteurs werpen een blik op de toekomst en geven een plan van aanpak.
Handtekening hier
Is een digitaal watermerk of blockchain een geschikt middel tegen desinformatie? In een stuk op Netkwesties bespreekt Bart Jacobs het digitaal traceren van nepnieuws. Door naar de herkomst van nepnieuws te kijken en deze te verwerken in de metadata, kan de verspreiding ervan worden gestopt. Het stuk bevat ook een sceptische reactie van Nieuwschecker Peter Burger:
'De beperking van Jacobs’ voorstel zit hem naar mijn mening er vooral in dat hij ervan uit lijkt te gaan dat authenticiteit het belangrijkste criterium is om een belangrijk ogend bericht te verspreiden. Helaas blijkt uit de praktijk en ook uit onderzoek dat overwegingen als ‘klopt dit wel?’ en ‘is dit echt afkomstig van degene wiens naam erbij staat?’ worden overruled door de behoefte om boodschappen te delen waarmee mensen zich identificeren.'
Ombudsmannetje van de radio
In een nieuwe podcast van de NPO behandelt ombudsman Margo Smit verschillende ethische kwesties in de journalistiek. Luister hier naar aflevering 3, waarin klachten worden behandeld die binnenkomen over een speciale honderdjarige, de radio.
One of these things is not like the others
Nepnieuws verstopt tussen echt nieuws: dat probleem probeert YouTube tegen te gaan. CNN legt uit hoe dit gebeurt. De algoritmen van YouTube maken afspeellijsten aan op basis van onderwerpen, met daarin zowel video’s van nieuwsmedia als van nepaccounts. Die laatste gebruiken namelijk hetzelfde format als de echte nieuwsmedia. De mix zorgt ervoor dat kijkers alle berichten voor waar aannemen - ook de onware.
Deepfakes 101
Facebook werkt samen met Reuters om een online cursus aan te bieden voor nieuwsoutlets, zodat zij deepfakes en andere veranderingen in beeld en geluid leren herkennen. Op deze manier willen zij audiovisueel nepnieuws tegengaan. Er zijn wat kritiekpunten, zoals de kwestie omtrent een deepfakevideo van Nanci Pelosi die Facebook niet van zijn platform wil halen. Vreemd, want de video dient in de cursus zelfs als voorbeeld.
Facebook zoekt checkers
Steeds meer factcheckorganisaties nemen afstand van Facebook. In Nederland heeft Facebook bijvoorbeeld geen hulp meer, nu naast Nieuwscheckers ook NU.nl is gestopt met het controleren van berichten op het sociale medium. Axios meldt dat Facebook nu factcheck-contractors gaat aannemen om dit werk over te nemen, in samenwerking met het bedrijf Appen. Plot twist: de nieuwe medewerkers mogen geen factcheckers zijn. Facebook wil namelijk dat ze vooral berichten aanpakken die gewone gebruikers tegen kunnen komen - mensen zoals zij zelf, dus.
AGENDA
20 en 27 januari 2020: ProDemos organiseert een collegereeks over media en politiek. Het laatste deel heeft als thema Mediawijsheid: hoe onderscheid je mening van feit? Kaarten kosten 5 euro per college. (Den Haag)
19 maart 2020: Lezingen en workshops voor informatieprofessionals, georganiseerd door VOGIN-IP (Amsterdam). Inclusief een workshop Factchecken door Alexander Pleijter. Kosten bij inschrijving voor 1 februari 290 euro (studenten 60 euro).
20-22 april 2020: In Leiden vindt MISDOOM plaats, het Multidisciplinary International Symposium on Disinformation in Open Online Media. Beoogde deelnemers: onderzoekers, journalisten, beleidsmakers en andere geïnteresseerden.
STUUR TIPS
Wij staan altijd open voor tips. Lees of hoor je iemand (bijvoorbeeld een politicus) iets zeggen wat je niet vertrouwt? Of zie je op sociale media nepnieuws voorbijkomen? Stuur je tips door naar ons en wie weet gaan we ermee aan de slag. Je kan ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of Instagram of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter, Romy Heymans en Maxime Kok