Desinformatie kleurt strijd om Witte Huis
Als volgende week de Amerikaanse stemlokalen sluiten, is een ding zeker: desinformatie was een van de meest besproken onderwerpen in deze verkiezingsstrijd. In dit themanummer van onze nieuwsbrief: waarom de invloed van die valse berichten wordt overschat. En meer nieuws over de verkiezingen, factchecks van nepvideo’s en kijktips.
Russische inmenging: veel nieuws, weinig succes
Nieuwsmedia onthullen de ene Russische desinformatiecampagne na de andere. Kamala Harris heeft op safari een neushoorn doodgeschoten! Ze heeft een meisje aangereden in San Francisco en is daarna doorgereden! Twee verzonnen nieuwsverhalen die vanuit Rusland zijn afgevuurd op Amerikaanse kiezers. Dat al die pogingen weinig invloed hebben op kiesgedrag, krijgt minder aandacht.
Betaalde influencers
In 2016 was het nog een noviteit: met Engelstalige nepberichten en fake accounts probeerde een Russische ‘trollenfabriek’ de verkiezingsstrijd tussen Donald Trump en Hillary Clinton te beïnvloeden. Die pogingen vinden nog steeds plaats, blijkt uit bekendmakingen van Amerikaanse autoriteiten en uit journalistiek onderzoek. Opvolgers van de trollenfabriek, ‘Storm 1516’ en de ‘Russian Foundation to Battle Injustice’, zijn volgens de Media Forensics Hub van Clemson University en CNN verantwoordelijk voor de aantijgingen over de safari en het auto-ongeluk van Harris.
Een andere groep, ‘Storm 1679’, bootst volgens onderzoek van beveiligingsbedrijf Recorded Future vertrouwde nieuwsmerken na, zoals BBC en CNN. Nepverhalen mikten zowel op Harris als - in mindere mate - op Trump, die er in een nagemaakte BBC-video van werd beschuldigd dat hij steun kreeg van de Noorse terrorist Breivik.
Via het Amerikaanse mediabedrijf TENET, tenslotte, werden influencers betaald om pro-Russische producties te maken. De makers houden vol dat zij niet wisten waar het geld vandaan kwam.
Overstemd
De hoeveelheid desinformatie is ‘nog nooit zo erg geweest’, kopte de New York Times op 23 oktober, met een quote van Politifact-oprichter Bill Adair. Maar beïnvloeden Rusland en andere staten (ook Iran en China worden regelmatig genoemd) daarmee daadwerkelijk de verkiezingsuitslag? Daar is vooral na de verkiezingen van 2016, waarbij Trump voor velen onverwacht de winnaar bleek, veel onderzoek naar gedaan. De uitkomst: die invloed is er nauwelijks.
Het Reuters Institute for the Study of Journalism vatte vorige week de argumenten en studies samen. Om te beginnen zien relatief weinig mensen de valse berichten en zinken ze ook bij degenen die ze wel zien in het niet bij de grote hoeveelheid nieuws uit gevestigde, betrouwbare bronnen. Het ‘Russische’ nieuws landt vooral bij een kleine, zeer fanatieke minderheid, die toch al overtuigd is van de keuze op het stembiljet. Bovendien zullen Harris-aanhangers niet plotseling Trump stemmen als ze lezen dat Harris een neushoorn heeft geschoten.
Een andere reden om te twijfelen aan de invloed van buitenlandse desinformatie, is dat die overstemd wordt door het volume van de binnenlandse. Zo haalden de berichten van TENET bij lange niet het bereik van FOX News en (ex-FOX-presentator) Tucker Carlson, becijfert media-onderzoekster Jennifer Allen. Ook was het pro-Russische gehalte van FOX en Carlson uitgesprokener dan dat van TENET.
De Russische berichten waren olie op een vuur dat toch al genoeg brandstof heeft.
Factchecks van andere media
Vertraagde video moet Kamala Harris dronken doen lijken
Op sociale media circuleert een video waarin het lijkt alsof Kamala Harris dronken is. Volgens een factcheck van DPA, die werd uitgevoerd met een reverse image search, gaat het echter om gemanipuleerd beeldmateriaal. De originele beelden van een bezoek van de vicepresident aan de Filipijnen in november 2022 tonen Harris nuchter. De video is vertraagd om de indruk te wekken dat ze dronken is. (Dezelfde truc werd in 2019 al uitgehaald met een video van het Democratische kopstuk Nancy Pelosi.) De bewerkte video van Harris werd op 18 oktober ook gedeeld op het officiële TikTok-account van Donald Trumps campagne TeamTrump, maar is inmiddels verwijderd.
Nepvideo over vernietigde Trump-stemmen in Pennsylvania ontkracht
Op sociale media circuleert een video waarin een man zogenaamd Trump-stemmen vernietigt in Bucks County, Pennsylvania. Deze video is echter nep, bevestigen zowel de verkiezingscommissie van Bucks County als de lokale Republikeinen en Democraten. De enveloppen en materialen in de video zijn duidelijk niet authentiek en dus geen bewijs van verkiezingsfraude. De video maakt deel uit van een patroon van desinformatie rond de presidentsverkiezingen, waarin ongegronde claims over fraude worden verspreid om het vertrouwen in de verkiezingen te ondermijnen. [DPA Factchecking]
Onderzoek: In verkiezingstijd zijn kiezers minder kritisch over politiek nieuws
De komende Amerikaanse verkiezingen beloven spannend te worden: wie wordt de nieuwe president? Je zou denken dat kiezers juist nu gemotiveerd zijn om zorgvuldig na te gaan welk nieuws over de kandidaten klopt. Maar onderzoek toont aan dat het tegendeel waar is—kiezers volgen vooral hun politieke voorkeur.
Het onderzoek, uitgevoerd met gegevens van YouGov tussen 2018 en 2022, laat dit goed zien. YouGov, een Amerikaans peilingbureau, verzamelde elke maand gegevens over politieke voorkeuren, mediaconsumptie en het beoordelingsvermogen van kiezers via een nieuwsquiz.
In deze quiz kregen deelnemers zes nieuwskoppen voorgelegd: de helft was feitelijk correct, de andere helft was verzonnen. Daarbij was de helft gunstig voor de Republikeinen (de partij van Trump) en de andere helft voor de Democraten (de partij van Biden). Aan de deelnemers werd gevraagd welke koppen volgens hen waar of onwaar waren.
De analyse toont dat kiezers, ongeacht hun politieke achtergrond, geneigd zijn nieuws te geloven dat hun eigen partij gunstig gezind is. Deze neiging is sterker bij Republikeinen dan bij Democraten en neemt bovendien toe naarmate de verkiezingen naderen (in dit onderzoek ging het om de presidentsverkiezing van 2020).
Kortom, naarmate de verkiezingsdag dichterbij komt, beoordelen mensen politiek nieuws minder kritisch en laten ze zich vooral leiden door hun partijkeuze. In verkiezingstijd lijkt nieuws dat bij hun voorkeur past al snel betrouwbaar.
Musk strooit op X met misleiding en geld
Niet alleen sociale media spelen een steeds destructievere rol in de Amerikaanse verkiezingen, ook de eigenaar van een socialemediabedrijf laat zich gelden. Sinds januari 2023 hebben Elon Musks X-berichten over verkiezingsfraude meer dan drie miljard views verzameld, met claims over stemmachines en “illegale kiezers” die veelal ongegrond zijn, blijkt uit onderzoek van CBS. CBS ontdekte dat 55 procent van Musks berichten over verkiezingsveiligheid onjuiste of misleidende informatie bevat.
De invloed van Musk op zijn miljoenen volgers is aanzienlijk, en experts waarschuwen voor chaos. Zij stellen dat het waarschijnlijk is dat Musk bij een nederlaag van Trump valse claims over verkiezingsfraude zal verspreiden. Dit kan het vertrouwen in de verkiezingsuitslag verder ondermijnen, terwijl verkiezingsfunctionarissen nog bezig zijn met het tellen van de stemmen.
Verdienmodel
Naast Elon Musk kunnen ook gewone X-gebruikers geld verdienen met het verspreiden van misinformatie. Uit onderzoek van de BBC blijkt dat sommigen duizenden dollars per maand verdienen met het posten van AI-gegenereerde beelden en complottheorieën die het politieke debat verder polariseren. Door elkaars berichten actief te delen, vergroten deze gebruikers hun bereik en inkomsten. In tegenstelling tot andere sociale mediaplatforms, beperkt X de inkomsten van berichten met nepnieuws niet. Door het ontbreken van strikte regels voor desinformatie kunnen dergelijke berichten daar ongestoord geld blijven opleveren.
Met de verkiezingen voor de deur blijft de vraag of Elon Musk en X verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun rol in de verspreiding van valse informatie. Het dubbele effect van Musks invloed en de financiële prikkels voor gewone gebruikers om misleidende inhoud te delen, kan het vertrouwen in de democratie blijvend schaden.
Kijktip: Trump - The Criminal Conspiracy Case
Flashback naar vier jaar geleden: de presidentsverkiezingen van 2020 brachten de Amerikaanse democratie aan het wankelen. De beelden staan ons nog helder voor ogen: een menigte Trump-aanhangers die het Capitool bestormde terwijl daar de verkiezingsuitslag officieel werd vastgesteld.
In de weken daarvoor zaaiden Trump en zijn team verwarring met complottheorieën. Ze beweerden dat er was geknoeid met stembiljetten in stemlokalen, dat stemmachines waren gemanipuleerd, en dat stemmen per post waren vervalst. Trump zou, volgens hen, de overwinning zijn ontnomen.
De BBC-documentaire The Criminal Conspiracy Case zet in anderhalf uur nauwgezet op een rij wat er allemaal gebeurde. Het is onthutsend te zien hoe Amerikaanse burgers die zich inzetten voor de democratie—zoals een medewerker van een stemmachinefabrikant en een stemmenteller—door Trump en zijn team voor de leeuwen werden gegooid. Het gevolg: bedreigingen en een golf van haat.
Uiteindelijk werden Trump en 18 medestanders in Georgia aangeklaagd voor een criminele samenzwering om de verkiezingsuitslag te beïnvloeden. De uitspraak blijft voorlopig uit; de zaak is vastgelopen doordat de openbaar aanklager in opspraak kwam.
Nog een tip: de VRT maakte een reportage over mensen die zich lieten ophitsen door de verzinsels van Trump en co. Een jonge vrouw liet het leven toen de menigte haar vertrapte op de trappen van het Capitool. Een oudere vrouw drong door tot het Capitool, maar moest dat bekopen met een celstraf. Daarna kwam het besef dat ze voorgelogen was: “Je moet er de rest van je leven mee leren leven, dat je deel uitmaakte van die rotzooi. Trump was fout om te liegen tegen zoveel mensen. Daardoor gingen onschuldige mensen zoals ik, die echt houden van ons land, gekke onzin uithalen zoals dit.”