Desinformatie domineert presidentsverkiezing
Amerika stemt
Net als in 2016 stond de Amerikaanse presidentsverkiezing dit jaar in het teken van desinformatie. In de dagen voor de verkiezingsdag overspoelden de verzinsels de sociale media. Nieuwsuur zette de opvallendste op een rij.
En ook op de verkiezingsdag was het raak. Al snel doken foto's en geruchten op over vermeende fraude met stembiljetten. Zo zou te zien zijn dat een partij stembiljetten weggekieperd werd. Poynter maakte een overzicht van een tiental van deze hoaxes. Ook Nieuwsuur maakte weer een overzicht.
Trump eiste in een speech als snel de overwinning op. De Volkskrant publiceerde de (in het Nederlands vertaalde) tekst en vermeldde welke onwaarheden de speech bevat.
Twitter en Facebook reageerden door labels te plaatsen bij tweets van Trump met de waarschuwing dat de telling van stemmen nog steeds gaande waren. Twitter maakte zelfs het retweeten van een tweet van Trump onmogelijk, omdat hij daarin verkondigde dat hij de winnaar van de verkiezingen was. Later blokkeerde Twitter ook tweets waarin beweerd werd dat er gefraudeerd werd met stembiljetten.
YouTube liet de video staan omdat er geen sprake was van het overtreden van de huisregels.
Donderdag opnieuw een persconferentie van Trump, met een felle uiteenzetting over stemfraude. Het Amerikaanse persbureau AP checkte zijn controversiële uitspraken die grotendeels onjuist bleken. NU.nl maakte een Nederlandse vertaling. Amerikaanse nieuwszenders vonden dat Trump het te bont maakte met zijn verdachtmakingen en onderbraken de live-uitzending van zijn persconferentie.
Stramien
Naarmate de strijd een hoogtepunt bereikte, zagen we op Twitter de beschuldigingen over bedrog door de Democraten toenemen. Veel desinformatie over stembusfraude volgt dit stramien: een onbegrepen incident of procedure wordt uit zijn context gehaald en gepresenteerd als bewijs van fraude, vervolgens als bewijs van georganiseerde, grootschalige fraude, en dan van de overwinning van Joe Biden door fraude.
Een voorbeeld daarvan is een virale video waarop te zien is hoe medewerkers in een stembureau in Pennsylvania biljetten herstellen die zijn beschadigd door de machine die ze uit de envelop haalt. De medewerkers maken daarvoor nieuwe biljetten met dezelfde stem, die wel gescand kunnen worden.
Deze video van amper een minuut, geknipt uit de livestream uit het stemlokaal, is gepresenteerd als bewijs van fraude door medewerkers die zelf biljetten invullen. Dat dat onderdeel is van de procedure, en dat er waarnemers van beide partijen omheen staan, is in het videofragment niet te zien. (Meer hierover in factchecks van USA Today en Factcheck.org.)
Het misleidende bericht over de video is net als andere desinformatie over stembusfraude de afgelopen dagen in Nederland ook verspreid door politici van PVV en Forum voor Democratie. Voorbeelden zijn te vinden op de Twittertijdlijn van Nieuwschecker Peter Burger.
Factchecks van andere media
Er is nog geen kaart voor medische vrijstelling van dragen mondkapje
Een post op Facebook toont een officieel ogende kaart, met logo van de Rijksoverheid, die gebruikt zou kunnen worden door mensen met een medische vrijstelling voor het dragen van een mondkapje. Zo zou iemand met bijvoorbeeld een longaandoening, de kaart kunnen laten zien in het openbaar vervoer, waar een mondkapjesplicht geldt in Nederland.
Maar zo'n standaardformulier van de Rijksoverheid bestaat (nog) niet in Nederland, dus de kaart die op Facebook wordt getoond, is nep. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) is wel bezig met het ontwikkelen van zo'n soort kaart, om discussies tussen burgers en controleurs (zoals chauffeurs, conducteurs en boa’s) te voorkomen.
Meer informatie hierover bij DPA Factchecking.
De dodelijkheid van het coronavirus
De Volkskrant heeft een aantal recente beweringen over de dodelijkheid van het coronavirus gecheckt. Nee, de WHO heeft het sterftecijfer in een rapport drastisch verlaagd. Dat corona alleen maar zeventigplussers doodt, is deels onwaar. Ja, het aantal doden tijdens de tweede golf is lager dan tijdens de eerste golf. Lees de uitgebreide toelichting bij de Volkskrant.
Voor moslims is bomen planten een daad van liefdadigheid
Als een dolle ging een video rond op Facebook met de onjuiste bewering dat de beelden laten zien hoe moslims bomen “die door een NGO geplant zijn” uit de grond trekken “omdat de Koran het planten van bomen verbiedt”. In werkelijkheid toont de video een ruzie tussen stammen in Pakistan over eigendom van land. Voor moslims is het planten van bomen juist een vorm van liefdadigheid, melden AFP Factcheck en DPA Factchecking.
En verder...
Zeer de moeite waard om te bekijken: de aflevering van Medialogica over de Amerikaanse complotbeweging QAnon. Met als dilemma voor journalisten: moet je erover berichten of maak je de aanhang dan juist groter?
Twitter heeft 90 Nederlandse accounts verwijderd die onwaarheden en complottheorieën verspreiden over de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten. (Pointer)
Hoe weet je of nieuws dat je op sociale media leest, geen nepnieuws is? Drie studenten van de School voor Journalistiek in Utrecht stelden voor NU.nl een handleiding samen om dit stap voor stap te controleren.
Internet Archive, de website waar oude webpagina's zijn terug te vinden, gaat waarschuwingslabels plaatsen als op oude webpagina's onjuiste informatie staat. Vooralsnog maakt Internet Archive alleen gebruik van Amerikaanse factcheckorganisaties, dus de labels zal je waarschijnlijk niet aantreffen bij gearchiveerde webpagina's uit andere landen. (Tweakers)
Agenda
26 november 2020: De jaarlijkse conferentie van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ) gaat gewoon door. Nou ja, gewoon, de conferentie is uiteraard online. Dat biedt je de kans om vanuit je eigen huis allemaal interessante dingen te leren en je journalistieke onderzoeksvaardigheden aan te scherpen. Voor VVOJ-leden is het gratis, anderen betalen 99,99 euro.
Dat was het weer voor deze week. Fijn weekend!
Alexander Pleijter & Peter Burger