De geruchtenepidemie en Facebooks factcheckers
Misinformatie over het coronavirus/Covid-19
De Wereldgezondheidsorganisatie WHO heeft het coronavirus deze week een officiële naam gegeven: Covid-19.
Intussen circuleren nog altijd allerlei onjuiste beelden en beweringen over het virus op internet. Zoals filmpjes waarop te zien is dat mensen plotsklaps neervallen. Geveld door het coronavirus, is de boodschap. Maar daar is geen enkel bewijs voor, stelde de Volkskrant vast.
Ook doen allerlei onjuiste en soms ronduit gevaarlijke berichten de ronde over hoe je besmetting kan voorkomen of zelfs kan genezen. Zoals het slikken van vitamine C of zelfs bleekmiddel. Op Poynter.org zijn enkele factchecks verzameld die dit soort absurde suggesties weerleggen.
Logo's van instituten en nieuwsmedia zijn misbruikt om misleidende berichten te versturen: op Whatsapp circuleerde een vervalst screenshot van de NOS met het bericht dat in Groningen iemand met het virus was opgenomen in een ziekenhuis. Eerder werd ook al een vals persbericht van het RIVM verspreid.
NU.nl kreeg de afgelopen weken meerdere mails van lezers die wezen op artikelen waarin wordt beweerd dat in China al tienduizenden mensen zijn overleden door Covid-19. Die aantallen zijn ongefundeerd, aldus NUcheckt. Volgens de officiële cijfers waren er op 11 februari 1.018 mensen overleden aan het coronavirus.
De grote internetbedrijven Facebook, Google en Twitter zeggen maatregelen te nemen tegen deze verspreiding van desinformatie over Covid-19. Zo maakte Facebook bekend nepnieuws en complottheorieën over het virus actief te verwijderen. Maar Cristina Tardáguila van het International Fact-Checking Network (IFCN) vindt dat de internetreuzen niet genoeg doen.
NU.nl boog zich over de vraag waarom zo'n nieuw virus gepaard gaat met allerlei wilde verhalen en geruchten. Dat heeft met onzekerheid te maken, vertelt Enny Das, hoogleraar communicatie en beïnvloeding aan de Radboud Universiteit. "Het is onzeker hoe gevaarlijk een virus is en op welke termijn er een vaccin tegen kan worden ontwikkeld. Stellige meningen of verklaringen kunnen dan schijnhouvast bieden en het gevoel van onzekerheid verminderen, ook al kloppen deze verklaringen mogelijk niet."
Wil je van een expert horen wat er wel en niet waar is van de verhalen over Covid-19? Kom dan op zondag 23 februari naar Rijksmuseum Boerhaave in Leiden. Dan praat viroloog Raoul de Groot je helemaal bij.
Voor de meest recente, internationale factchecks over de corona-epidemie op Twitter: zie deze lijst.
Factchecks van andere media
Helft Amsterdamse vrouwen slachtoffer van straatintimidatie en geweld
Is het echt zo dat in Amsterdam 51 procent van de vrouwen te maken krijgt met seksueel geweld en intimidatie? Met de enquête waar deze cijfers op zijn gebaseerd was niets mis, aldus de Volkskrant, maar in de berichtgeving leek het alsof de zwaardere vormen van intimidatie zoals spugen en betasten veel vaker voorkwamen dan het geval was. Eindoordeel: 'Ongeveer de helft van de Amsterdamse vrouwen krijgt te maken met straatintimidatie, vooral nafluiten, nasissen en naroepen. Het is wel minder dan in 2016.'
Steeds minder ijs op de Noordpool
Berichten op Twitter en alternatieve websites meldden ten onrechte dat het ijs op de Noordpool toeneemt. Weliswaar is deze winter het ijsoppervlak op de Noordpool groter dan de afgelopen paar jaar, maar gegevens over de afgelopen veertig jaar tonen duidelijk aan dat de hoeveelheid ijs op de Noordpool afneemt. Aldus NUcheckt.
Beweringen over boeren
Sinds de boeren massaal protesteren, doen allerlei beweringen de ronde over boeren. Over hun inkomen, over hun bijdrage aan de Nederlandse economie en de subsidies die ze ontvangen. Maar wat klopt er van al die beweringen? Follow the Money dook in legio rapporten om dat uit te zoeken en kwam tot acht misvattingen over boeren. Zo blijkt de bijdrage van de boer aan de Nederlandse economie veel kleiner te zijn dan boerenorganisaties stellen.
Facebooks factcheckprogramma is een druppel op een gloeiende plaat
Na grote internationale persbureaus als AP, AFP en DPA gaat ook Reuters samenwerken met Facebook om nepnieuws te bestrijden (NU.nl). Toch investeert Facebook te weinig in factchecking, betoogt de Amerikaanse mediajournalist Judd Legum in een artikel over factchecken in de VS. Na een rondgang langs de zeven Amerikaanse factcheckorganisaties die voor Facebook berichten controleren, becijfert Legum dat het bedrijf daar het afgelopen jaar 1,2 miljoen dollar aan besteedde - een bedrag dat Facebook in negen minuten verdient.
Het aantal gecheckte berichten is gering: in januari produceerden de Amerikaanse checkers 302 factchecks voor Facebook (waarvan LeadStories, met als drijvende kracht de Vlaamse factchecker en developer Maarten Schenk, de helft voor zijn rekening nam.) Een paar honderd factchecks is te weinig als je het afzet tegen de miljoenen berichten die Amerikanen elke dag posten, vindt Legum.
En verder...
Het Parool publiceerde deze week een interview met nepnieuwsexpert Craig Silverman van Buzzfeed: "Het is verontrustend dat politici het niet meer uitmaakt als ze op een leugen betrapt worden. Daarom is het belangrijk dat het thema nepnieuws hoog op de agenda blijft staan."
De godfather van Nederlandse factcheckers, wetenschapsjournalist Hans van Maanen, publiceert de Grote encyclopedie van misvattingen. In een interview met de Volkskrant toont Van Maanen zich optimistisch: "In de media zie ik een hoopgevende trend. Rustig reflecteren op eerdere berichtgeving was vroeger zeldzaam, nu barst het van de factcheckrubrieken waarin journalisten goed uitzoeken hoe iets zit."
De Litouwse factcheckers van Debunk.EU werken met een tool die dagelijks zo’n 30.000 berichten scrapet van ongeveer 1.500 sites waarop eerder desinformatie is gepubliceerd. (SvdJ.nl)
Wat zijn de argumenten van mensen die zich verzetten tegen maatregelen die gevolgen van klimaatverandering moeten tegengaan? The Conversation zet ze op een rij.
Boeiend leesvoer van The Atlantic over de Amerikaanse presidentsverkiezing van dit jaar: The billion-dollar disinformation campaign to reelect the president.
Ben je benieuwd naar de factchecks van persbureau Reuters, dat sinds deze week meedoet aan het factcheckprogramma van Facebook? Je vindt ze hier.
Nog meer factchecknieuws? Volg de nieuwsbrief van het Poynter-instituut.
Agenda
19 maart 2020: Lezingen en workshops voor informatieprofessionals, georganiseerd door VOGIN-IP (Amsterdam). Inclusief een workshop Factchecken door Nieuwschecker Alexander Pleijter. Kosten bij inschrijving voor 1 februari 290 euro (studenten 60 euro).
20-22 april 2020: In Leiden vindt MISDOOM plaats, het Multidisciplinary International Symposium on Disinformation in Open Online Media. Beoogde deelnemers: onderzoekers, journalisten, beleidsmakers en andere geïnteresseerden.
Stuur tips
Wij staan altijd open voor tips. Lees of hoor je iemand (bijvoorbeeld een politicus) iets zeggen wat je niet vertrouwt? Of zie je op sociale media nepnieuws voorbijkomen? Stuur je tips door naar ons en wie weet gaan we ermee aan de slag. Je kan ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of Instagram of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans