🎄De dubbeldikke kersteditie met kerstpuzzel🎄
Met twee weken kerstvakantie voor de deur versturen we een extra lange Nieuwscheckers-nieuwsbrief. Zodat niemand zich hoeft te vervelen de komende tijd. Wie het einde haalt, kan aan de slag met onze kerstpuzzel. We wensen iedereen heel fijne feestdagen!
Sensationele CNN-reportage in Syrië onder vuur
Een reportage van CNN-reporter Clarissa Ward lijkt te laten zien hoe de allerlaatste gevangene van een Syrische gevangenis in vrijheid wordt gesteld. Maar de beelden zijn niet wat ze lijken. In de reportage wordt in een bevrijde gevangenis in Damascus nog één gesloten cel ontdekt. Wanneer het slot gebroken wordt, wordt een man zichtbaar die zich onder een deken verstopt. Hij noemt zichzelf Adel Ghurbal en zou drie maanden eerder vastgezet zijn door het Assad-regime. De videobeelden tonen hoe de man zich vastklampt aan Ward. Hij zou al drie maanden geen zonlicht hebben gezien, en zat al minimaal vier dagen zonder eten en drinken.
De sensationele beelden krijgen al snel veel aandacht, maar roepen ook vragen op. Zo ziet de man er verzorgd uit, zonder duidelijke tekenen van fysieke toetakeling. Zijn reactie op het eerste daglicht dat hij in negentig dagen ziet, is ook opmerkelijk: hij heeft geen moeite met het felle licht in zijn ogen.
De Syrische factcheckorganisatie Verify-Sy onderzocht de identiteit van de man. Het onderzoek werd uitgevoerd in de Syrische stad Homs omdat de man beweerde uit Homs te komen en zijn accent die bewering leek te ondersteunen. In werkelijkheid bleek de man Salama Mohammed Salama te heten, beter bekend als ‘Abu Hamza’. Abu Hamza werd berucht door zijn werk als luitenant van de inlichtingendienst van de Syrische luchtmacht. Volgens buurtgenoten zou Abu Hamza nog geen maand eerder in de gevangenis zijn beland door een meningsverschil met een hogere officier over de verdeling van afgeperst geld. Het verhaal van de buurtbewoners wordt verder ondersteund door een foto waarop een man met een opvallende gelijkenis te zien is in militair uniform, genomen in een overheidsgebouw. Gezichtsherkenningssoftware bevestigt met meer dan 99% zekerheid dat het om dezelfde persoon gaat.
CNN is inmiddels ook tot de conclusie gekomen dat de man loog over zijn identiteit. Op sociale media zijn veel mensen ervan overtuigd dat Ward de reportage heeft vervalst. Deze beschuldigingen worden versterkt door eerdere controverses rond haar werk. Zo kreeg ze kritiek op wat sommigen een ‘Oscar-waardige’ performance noemden tijdens een verslag in Israël. Daarnaast bestaat er twijfel over een kidnapping die ze in oktober in Soedan zou hebben meegemaakt omdat er weinig bewijs is dat deze gebeurtenis ondersteunt.
Chatbots vervuilen blogs en sociale media
ChatGPT kan aan de lopende band tekst genereren voor blogs, sociale media en wetenschappelijke papers. Dat gebeurt steeds meer, zeggen onderzoekers en ontwikkelaars van detectiesoftware. Het internet is op sommige plekken al behoorlijk vervuild. Het frustreert mensen die zoeken naar authentieke content en het is een risico voor verdere ontwikkeling van AI. Vooral Medium en LinkedIn worden overstroomd met AI-pulp, lees je in aflevering 3 van een Nieuwscheckers-serie over kitschmatige intelligentie.
Drone-dreiging VS: terechte zorg of massawaan?
Sinds november zien inwoners van New Jersey geheimzinnige drones vliegen, vaak groter en luidruchtiger dan doorsnee-drones en met meer dan een tegelijk. De drones zijn ook gespot in andere staten, vooral aan de oostkust. Verschillende theorieën doen de ronde, van alledaags tot fantastisch. De autoriteiten ontkenden deze week in een gezamenlijke verklaring dat er sprake is van een onbekend fenomeen of een bedreiging van de nationale veiligheid. Deze geruststellende woorden hebben de zorgen niet weggenomen.
Sterren? Terroristen? Aliens?
Wat veroorzaakte de inmiddels meer dan vijfduizend meldingen bij de FBI? Waren het criminelen die met drones verkenden in welke huizen ze konden toeslaan? Waren het terroristen? Werden ze gelanceerd vanaf een Iraans ‘moederschip’ voor kust van New Jersey om Amerikaanse bases te bespioneren? Of waren het juist geheime superdrones van het Amerikaanse leger? Volgens andere complottheorieën ging het om een operatie om de aandacht af te leiden van de kloof tussen rijk en arm die zo veel aandacht kreeg na de moord op een verzekeringstopman in New York. Of om een nep-invasie van aliens, georkestreerd door de Deep State. Of om een echte buitenaardse invasie.
De verklaringen van luchtvaartautoriteit FAA, FBI en leger deze week waren heel wat prozaïscher. Om te beginnen vliegen er dagelijks duizenden geregistreerde commerciële, hobby- en politiedrones rond in de VS. Behalve dergelijke drones zagen Amerikanen volgens deze autoriteiten vliegtuigen, helikopters en sterren.
Dit heeft de onrust niet bedwongen. Bij het vliegveld van Newark (NJ) en bij JFK in New York hadden piloten last van sterke lasers die vanaf de grond op hen gericht werden. Niet doen, zegt de FBI, en probeer ook niet om ‘drones’ neer te schieten. Gisteren heeft de FAA een verbod uitgevaardigd op vliegen met drones boven een aantal plaatsen in New Jersey, dat voorlopig een maand van kracht blijft.
Déja vu
Voor massawaan-onderzoeker Robert Bartholomew zijn de drone-waarnemingen een herhaling van de geschiedenis: verontrust door alarmerende berichten over oorlogsdreiging en nieuwe technologieën interpreteren burgers verschijnselen die ze anders niet opmerken als iets onbekends en gevaarlijks. Hetzelfde deed zich voor in 1947, bij het begin van een golf van UFO-waarnemingen, en in 1914 na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, toen Amerikanen aan de oostkust vreemde lichten en objecten zagen in de lucht – de Duitsers kwamen!
Een andere klassieke casus van een dergelijke massawaan is het autoruitenmysterie van 1954. Waar kwamen al die putjes in hun autoruiten opeens vandaan, vroegen inwoners van Seattle zich af. De dreiging van een kernoorlog en berichten over fall-out van kernproeven in de Pacific maakten het voor de autobezitters aannemelijk dat de beschadigingen die er altijd al waren maar die pas opvielen toen ze hun autoruiten met meer dan normale aandacht inspecteerden, iets nieuws en sinisters vertegenwoordigden.
Apple Intelligence verspreidt vals nieuws
Sommige iPhone-gebruikers kregen vorige week een pushbericht met het nieuws dat moordenaar Luigi Mangione zichzelf had doodgeschoten. Dit bericht was onjuist en werd gegenereerd door Apples nieuwe AI-systeem, Apple Intelligence. De BBC diende een klacht in en merkte op dat een soortgelijke fout eerder werd gemaakt met een bericht namens The New York Times. Reporters Without Borders eist dat Apple de functie volledig verwijdert. Ondertussen speculeren veel mensen op X dat het bericht over Mangiones vermeende zelfmoord per ongeluk te vroeg is verstuurd.
Factchecks van andere media
Onzichtbare controle op ledental FVD
Forum voor Democratie (FVD) beweert al jaren de grootste ledenpartij van Nederland te zijn. Cijfers van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen ondersteunen deze bewering. Journalist Chris Aalberts onderzocht de betrouwbaarheid van deze cijfers naar aanleiding van talrijke online klachten van FVD-leden. Veel van hen melden dat hun lidmaatschap ondanks uitschrijving actief blijft en dat er nog steeds contributie wordt afgeschreven.
Opvallend is dat Forum sinds 2020 bijna 80% van haar zetels verloor, terwijl het ledenaantal juist bleef groeien. De ledenaantallen van politieke partijen worden vastgesteld door een accountant. Uit het onderzoek van Aalberts blijkt dat de controle op deze cijfers zeer beperkt is. De enige toetsing betreft de vraag of de schriftelijke verklaring voldoet aan de wettelijke vormvereisten; de juistheid van de cijfers zelf wordt niet geverifieerd. Dit is zorgwekkend, omdat het aantal leden bepaalt hoeveel subsidie een partij ontvangt.
Posters met Bluesky-logo blijken kunstproject
Miljoenen mensen stapten de afgelopen tijd al over van X naar Bluesky. In New York doken onlangs posters op die eruitzagen als advertenties voor het platform. De posters toonden het logo en de naam van Bluesky, met daarbij opvallende teksten als "No Bots", "No Trolls" en "No Incels". Op sociale media ontstond de indruk dat Bluesky achter de campagne zat.
Uit een factcheck van Reuters blijkt echter dat de posters niet afkomstig zijn van Bluesky, maar van de straatkunstenaar Winston Tseng. De campagne is volgens hem een “satirische reflectie op de huidige sociale media”, de herkenbaarheid van de posters ziet hij als een bevestiging van wat mensen wel en niet willen van social-mediaplatforms.
Onderzoek: Halfslachtige waarschuwingslabels hebben geen zin
Nog even terug naar 2020. Ook toen waren er presidentsverkiezingen. Joe Biden won. Donald Trump verloor en zaaide verwarring met berichten over verkiezingsfraude. Zijn aanhangers bestormden het Capitool.
Twitter plaatste destijds waarschuwingslabels onder tweets met onjuistheden. Ook als die tweets van Trump waren en hij onware beweringen deed over de verkiezingen. Die labels zeiden: disputed. Dat betekent zoiets als: betwist. Of: twijfelachtig, omstreden, controversieel.
Amerikaanse onderzoekers onderzochten of deze labels hielpen om te voorkomen dat mensen de valse beweringen van Trump geloofden. In een experiment lieten ze een groep vier tweets van Trump zien zonder label, en een andere groep vier met het disputed-label. Het ging om tweets waarin Trump onware uitspraken deed over de verkiezingsuitslag (zoals hieronder). Vervolgens beoordeelden de deelnemers de waarheid van Trumps beweringen.
We hoeven niet verbaasd te zijn dat Biden-stemmers ongevoelig bleken voor de disputed-labels: zij wezen de valse beweringen van Trump over verkiezingsfraude sowieso consequent af.
Trump-stemmers
Ook op Trump-stemmers met weinig politieke kennis hadden de disputed-labels geen effect: het maakte niet uit of er een disputed-label bij de tweets van Trump stond. Hun oordeel over de waarheidsgetrouwheid van Trumps tweets werd er niet door beïnvloed.
Maar dat was wél het geval bij Trump-stemmers met veel politieke kennis. Alleen niet in positieve zin: zij beoordeelden de valse claims als méér waarheidsgetrouw wanneer deze waren voorzien van een disputed-label dan wanneer deze zonder label werden gepresenteerd. Bij deze groep werkte het label dus averechts.
Hoe kan het dat deze disputed-labels de proefpersonen er niet van overtuigden dat de gelabelde beweringen onwaar waren, terwijl uit veel onderzoek blijkt dat factchecks en correcties wél effectief zijn om misvattingen weg te nemen? Vermoedelijk komt dat door de term disputed. Dat betekent zoals eerder gezegd iets in de trant van betwist, twijfelachtig, omstreden, controversieel. Daardoor lijkt het een mening en biedt het ruimte - zeker bij mensen met veel politieke kennis - om te beargumenteren dat het toch wel klopt. Vermoedelijk werkt het beter om in een waarschuwingslabel gewoon duidelijk te zeggen: onwaar of onjuist. Recht voor zijn raap, net als Trump.
Luistertip: Migratiemisverstanden in Onder Mediadoctoren
Leugens, onwaarheden en misverstanden zijn onlosmakelijk verbonden met migratie. Denk maar aan de leugens over het aantal nareizigers van asielzoekers, die een belangrijke rol speelden in de afgelopen verkiezingen. In de podcast Onder Mediadoctoren een gesprek hierover met migratie-expert Saskia Bonjour, als universitair hoofddocent verbonden aan de UvA.
En verder
Deze week werd onthuld dat het X-account 'Europe Invasion' op grote schaal haatdragende onwaarheden verspreidt over immigranten in Europa. Een Turks echtpaar in Dubai is de motor achter dit xenofobe account, met als motief: geld verdienen.
Onderzoekers waarschuwen dat boerenprotesten in toenemde mate gekaapt worden door complotdenkers en klimaatontkenners. [The Conversation]
Universiteiten mogen de doctorstitel intrekken van wetenschappers als achteraf blijkt dat ze hebben gefraudeerd met het onderzoek waarop ze zijn gepromoveerd. [de Volkskrant]
Een bijzondere manier om een verdwijningszaak op te lossen: de Spaanse politie zag op een foto op Google Street View hoe een man een groot laken of grote zak in een auto legt. [NOS]
Met de AI-videotool Sora kan je heel realistische nepvideo’s maken, zo laat de NU.nl-redactie zien in deze video.
De paus die intiem knuffelt met Madonna. Het was te zien in een Instagramstory van de zangeres. Madonna kreeg flinke kritiek op haar geknutsel met AI-foto’s. [AD]
Wereldwijd hebben factcheckers steeds vaker te maken met bedreigingen. [EuroNews]
FvD heeft een Brabants burgerlid van de Provinciale Staten in Noord-Brabant verzocht om zijn taken neer te leggen omdat hij antisemitische berichten verspreidde. Uit onvrede diende de man zijn ontslag in. [AD]
Dit moet je lezen: hoe een journalist van Tubantia het TweedeKamerlid Henk Vermeer van BBB het vuur aan de schenen legt over de misleidende onwaarheden die hij verspreidt.
Zoektips voor beginners en gevorderden: een serie korte video’s van OSINT-specialist Benjamin Strick.
Kerstpuzzel: Raad de plaat
Vergeleken bij de kerstpuzzels van de AIVD en van Bellingcat is de onze een makkie: waar en wanneer is deze foto (op allerlei plekken op het web te vinden) van een onmogelijk smal fietspad genomen? En waarom is dat fietspad zo smal? We horen ook graag hoe u de oplossing heeft gevonden. Oplossingen voor 3 januari 2025 naar nieuwscheckersleiden@gmail.com. Onder de goede inzenders verloten we drie exemplaren van een prachtboek van Henk Blanken over verhalende journalistiek: De vertellers. 200 tips voor het schrijven van een goed verhaal.
