Daklozen in Nederland deels buiten beeld van CBS
Daklozen in Nederland deels buiten beeld van CBS
Tweede Kamerlid Van Baarle (DENK) beweert onterecht dat Nederland 32.000 daklozen telt. Nieuwscheckers dook in de cijfers en stuitte op een doolhof van definities. Hoeveel mensen er daadwerkelijk dakloos zijn in Nederland blijkt af te hangen van hoe je telt. Verder ontkrachten we deze week desinformatie over insecten en vatten we het drama rondom Ongehoord Nederland voor je samen. Veel leesplezier!
Weinig zicht op het aantal daklozen in Nederland, alles wijst op groter probleem
Volgens Tweede Kamerlid Stephan van Baarle (DENK) zou Nederland 32.000 daklozen tellen. Deze bewering is niet alleen onwaar, maar het werkelijke aantal blijkt ook nog eens onmogelijk te traceren. Nieuwscheckers dook in de cijfers van CBS en ontdekte dat veel groepen buiten beeld blijven.
Dat het aantal daklozen dat Van Baarle noemt niet klopt is zeker, maar of het cijfer te hoog of te laag is, hangt af van hoe je telt. Het cijfer is veel te hoog als het alleen maar gaat om mensen die structureel buiten of in hun auto slapen. Maar neem je alle groepen mee die worden genoemd in de ETHOS Light definitie, dan kan het aantal alleen maar veel groter zijn.
De regering erkent dat de huidige definitie van daklozen tekortschiet en kwam in december 2022 met het Nationaal Actieplan Dakloosheid: Eerst een Thuis. Dit plan bevat een nieuwe, bredere definitie en zal in de toekomst meegenomen worden in metingen. Tot die tijd blijft elke stellige uitspraak over het aantal daklozen van Nederland te kort door de bocht.
Als Nederlandse consument eet je niet ongemerkt insecten
Producten in Nederlandse supermarkten moeten voldoen aan een waslijst aan strenge eisen vanuit onder andere de Europese Commissie. Toch maken Facebookgebruikers zich zorgen over misleidende productbeschrijvingen op etiketten. Zo zouden Nederlandse consumenten onopgemerkt in voedingsmiddelen verwerkte insecten binnenkrijgen. Insecten zouden enkel onder hun Latijnse naam op etiketten staan. Nieuwscheckers benadrukt in een recente factcheck dat de regels van de Europese Commissie juist voorkomen dat dit gebeurt.
Insecten vallen volgens de Europese Commissie onder ‘novel food’, omdat ze niet of nauwelijks voor menselijke consumptie werden gebruikt voor 15 mei 1997. De Europese Commissie heeft bepaald dat ‘novel food’ niet misleidend mag zijn voor de consument. Dit houdt in dat niet enkel de Latijnse naam, maar ook de Nederlandse naam op het etiket vermeld moet worden. Bovendien liggen er weinig producten met insecten in de schappen van Nederlandse supermarkten, waardoor de kans nog kleiner is dat insecten onopgemerkt ons dieet binnendringen.
Ongehoord Nederland bereikt de grens: NPO tolereert geen verdere overtredingen
Voor het eerst in de geschiedenis van de publieke omroep vraagt de NPO om een omroep uit het bestel te verwijderen. In de afgelopen maanden deelde de NPO meerdere boetes uit aan Ongehoord Nederland (ON) wegens overtredingen van de journalistieke code. Nu is het geduld op: de publieke omroep vraagt staatssecretaris Uslu om de vergunning van ON in te trekken. [NOS] [NRC]
De kritiek is niet ongegrond. De dataredactie van Pointer onderzocht alle 80 uitzendingen die onder de vlag van Ongehoord Nieuws op de Nederlandse televisie verschenen. In het programma worden aan de lopende band complottheorieën gereproduceerd en bijna 90 procent van de politici die aan het woord komen, neigen naar het rechts-radicale eind van het spectrum.
De presentatoren van Ongehoord Nieuws spreken vrijuit met gasten over de zogenaamde ‘omvolkingstheorie’: een narratief dat spreekt van een georganiseerd complot, waarin ’de elite’ doelbewust de Nederlandse bevolking zou vervangen door een niet-witte nieuwe bevolking.
Daarnaast blijkt uit het onderzoek van Pointer dat het programma geregeld misinformatie deelt over thema's zoals corona (besproken in 76 afleveringen), immigratie (71), seksuele identiteit en de woke-ideologie (69), klimaat (61) en de EU (58). Er is in de uitzendingen weinig ruimte voor een kritisch perspectief. Oprichter Arnold Karskens is vooral zelf veel aan het woord: van alle gasten die aan tafel schoven, sprak hij met 108 minuten verreweg het meest. Deze en nog vele andere bevindingen uit het dataonderzoek zijn te vinden in een overzichtelijke visualisatie.
De werkwijze van Ongehoord Nederland wijkt stelselmatig af van de journalistieke code. De omroep negeert kritiek en verspreidt klakkeloos misinformatie. Volgens de NPO is ON niet in staat om aanzetten tot haat en geweld te voorkomen. Hoogleraar mediarecht Wouter Hins laat aan NOS weten dat de kans reëel is dat de vergunning van ON wordt ingetrokken.
Factchecks van andere media
Elektrische auto’s geen tikkende tijdbom
Vanaf 2035 zijn er in Europa geen auto’s met een benzinemotor meer te koop. Hoewel we uiteindelijk afhankelijk zullen worden van alternatieve brandstoffen, staat niet iedereen te springen om in een elektrische auto te stappen. Knack checkte deze week verschillende berichten op sociale media waarin werd beweerd dat elektrische wagens zouden ontploffen. In één video, te herleiden naar een Russisch sociaal medium, zien we de ontploffing van geen elektrische, maar een op gas rijdende auto. De ontploffingen in een ander fragment zijn te herleiden naar een wagen die 119 gasflessen vervoerden. Wie zijn gloednieuwe elektrische auto instapt, waagt zich dus niet in een tikkende tijdbom.
Schilderij met ‘dubbelganger’ van Poetin niet verwijderd uit Brits museum
In 1434 portretteerde de Nederlandse schilder Jan van Eyck de Italiaanse handelaar Giovanni Arnolfini zij aan zij met zijn vrouw. Eeuwen later valt, behalve het vakmanschap van het schilderij, vooral op dat Arnolfini erg lijkt op een zekere Russische wereldleider. Volgens berichten op sociale media zou het werk vanwege de gelijkenis met Vladimir Poetin uit The National Gallery in Londen zijn verwijderd. AFP bezocht het museum en concludeert dat het schilderij er hangt en nooit is verplaatst.
Onderzoek: Complotdenkers - staatsgevaarlijk of waakhonden van de democratie?
Willem Engel was niet welkom als spreker op de studiedag over complotdenkers, vorige week vrijdag aan de Erasmus Universiteit. Het universiteitsbestuur wilde iemand die betrokken was bij bedreigingen van Rotterdamse onderzoekers niet als gast ontvangen. Toch hebben Engel en andere complotdenkers niet bij alle academici zo’n slechte pers: de studiedag was gebaseerd op een themanummer van het Tijdschrift voor Cultuur en Criminaliteit waarin complotdenkers ook worden gekarakteriseerd als kritische, vrije geesten die waardevol zijn voor de democratie.
Massimiliano Simons wijst erop dat iedere wetenschappelijke benadering van complottheorieën verbonden is met een politiek programma. Zelf breekt hij eens lans voor studies die niet blind hun vertrouwen schenken aan de instituties van de staat en daarmee alle complotdenken veroordelen.
Ook Jelle van Buuren pleit er in een analyse van complotnarratieven tijdens de coronaprotesten voor om die te bestuderen in de context van repressie door de overheid en het falen van de gevestigde politieke partijen, media en andere instituten om een overtuigend verhaal te vertellen over het coronabeleid.
Wie vindt dat complotdenkers zo te veel krediet krijgen, kan zijn hart ophalen aan een interview met debunker Pepijn van Erp of aan een kritische bespreking van het boek The Truth is Out There van de sociolooog Jaron Harambam. De recensent verwijt Harambam dat die complotdenkers zo graag als kritische tegendenkers afschildert dat hij de commerciële motieven en rechts-extremistische tendensen van een aantal van hen negeert.
Harambam komt zelf aan het woord in een beschouwing over de frictie tussen hardcore complotdenkers zoals 9/11 Truthers en platteaarde-aanhangers enerzijds en spirituele ‘yogamoeders’ anderzijds, die elkaar troffen bij demonstraties tegen coronamaatregelen. ‘De nadruk op feiten, bewijzen, metingen en berekeningen van menig complotdenker strookt moeizaam met het voelen, resoneren, vibreren en het intuïtief volgen van de meer spiritueel gezinde mensen.’ Zo geeft het themanummer een breed overzicht van onderzoek naar complotdenken, waarin pogingen tot begrip uiteindelijk de boventoon voeren.
En verder…
Een denktank van het ministerie van VWS beijverde zich jarenlang voor het wissen van desinformatie over vaccins, blijkt uit onderzoek van NRC. Hoe desinformatie geïdentificeerd werd, blijft grotendeels een mysterie.
Eind vorig jaar stopte Meta geruisloos met het toevoegen van labels aan posts die verwezen naar algemene, betrouwbare informatie over corona. Mensen zouden er weinig op klikken en de labels hadden geen invloed op het delen en liken van coronaposts. [CNN]
Naar aanleiding van de discussie over toenemende online haat op Twitter pleit de directeur van ISD Global voor meer transparantie en minder censuur op platformen.
Viroloog Marc van Ranst is voorafgaand aan een lezing over pandemieën bekogeld met taart. [AD]
Duits tijdschrift Die Aktuelle ontslaat eigen hoofdredacteur en biedt excuses aan na ophef over een door AI-geschreven interview met Michael Schumacher. [De Volkskrant]
Op zoek naar een opfriscursus nepnieuws herkennen? Villamedia zet de beste tips voor je op een rijtje, met deskundig advies van Nieuwschecker Peter. AD deelt, met behulp van Nieuwschecker Alexander, een aantal tips voor het herkennen van nepfoto’s gemaakt door kunstmatige intelligentie.
Kijktip - Hoe kan je met wiskunde nepnieuws bestrijden
Nepnieuws bestrijden wordt vaak gedaan door middel van kwalitatieve en inhoudelijke factchecks. Een systematische aanpak zou als een efficiënte aanvulling kunnen dienen. In deze aflevering van Universiteit van Nederland legt wiskundige Sandjai Bhulai uit hoe algoritmes ons kunnen helpen om nepnieuws systematisch te blokkeren.
Agenda
Mei
24 - KIM forum organiseert een voorjaarsbijeenkomst voor reflectie op journalistiek. Aan de hand van de vraag ‘wat voor journalistiek heeft onze tijd nodig?’ organiseert KIM een lezing door de schrijver van Journalistiek in tijden van fake news Luc Pauwels, met een aansluitend panelgesprek waar Margo Smit, Marieke Kuyper, Freek Staps en Luc Pauwels aan deelnemen. Aanmelden kan voor 17 mei via deze link.