Cijfers huiselijk geweld, dieven met mondkapjes en meer coronachecks
Coronavirus/COVID-19
Complotten: Bill Gates en 5G
Veel aandacht voor Microsoft-oprichter Bill Gates deze week: complotdenkers (in de VS, maar ook in Nederland) beschuldigden hem ervan samen met tech-nonprofit ID2020 COVID-19 te misbruiken om een wereldwijde surveillancestaat op te richten. Klopt niets van, schrijft Snopes; Gates is juist betrokken bij het oplossen van de coronacrisis, onder andere via zijn investeringen in het vinden van een vaccin.
Ook de 5G-saga woedt voort. Jongerennieuwswebsite Sikkom legt uit waarom het zo gevaarlijk is dat een foto van een zieke man in Nederlandse Facebookberichten wordt gedeeld, onder de onware vermelding dat de man is overleden aan de gevolgen van 5G-straling. De Facebookgroep waarin het bericht terechtkwam, roept ‘sterke en potige mannen tussen de 25 en 55 jaar oud’ op tot het voeren van een demonstratie in Den Haag – naar verwachting niet met vredelievende intenties. En vrouwen? Die staan op standby als thuis-EHBO.
Anti-5G-activisten lieten hun Telegram-gesprekken open staan, waardoor Brandpunt Plus kon meelezen. Een man die gelooft dat het virus een verzinsel is van de overheid, claimt dat hij zelf een mast in brand heeft gestoken. Deze man is een ander dan de twee die inmiddels wegens brandstichting in zendmasten zijn aangehouden door de politie.
Het Britse Full Fact is een podcast begonnen. Elke week bespreken hun factcheckers een actueel thema; de eerste twee afleveringen behandelen 5G en het coronavirus en testen.
Tech
Onlangs besloot YouTube alle video’s die 5G en het coronavirus met elkaar in verband brengen, direct van het platform te verwijderen. Toch ging dat deze week niet helemaal zoals gehoopt. Een filmpje waarin het coronavirus een ‘valse vlag’ wordt genoemd, werd miljoenen keren bekeken. In de video wordt een arts geïnterviewd, die er verschillende complottheorieën over COVID-19 op nahoudt.
Medium, een online publicatieplatform waar zowel professionals als amateurs artikelen kunnen publiceren, is volgens The Verge zowel de beste als slechtste plaats voor nieuws over het coronavirus. Dat heeft te maken met de aard van het platform: via de blogfunctie kunnen journalisten, maar ook andere gebruikers (zoals complotdenkers) stukken publiceren. En die stukken zien er precies hetzelfde uit. Sommige artikelen van professionele journalisten zijn gefactcheckt, maar de blogposts worden amper gecureerd. Voor lezers is het dus lastig te onderscheiden welke informatie wel en niet betrouwbaar is.
Ook Facebooks pogingen misinformatie over COVID-19 tegen te gaan door middel van labels zetten onvoldoende zoden aan de dijk. Avaaz publiceerde een rapport waaruit blijkt dat 41 procent van de misinformatie op Facebook ongelabeld blijft; 65 procent hiervan is zelfs al gedebunkt door fact-checkpartners van Facebook. Daarnaast duurt het vaak veel te lang voor gebruikers de labels te zien krijgen, waardoor onwaarheden alsnog miljoenen keren worden gelezen. Avaaz roept Facebook op zijn verantwoordelijkheid als wereldspeler te nemen, zodat de infodemie-curve de kans krijgt af te vlakken.
Nog een oproep aan socialmediabedrijven: bewaar alle misinformatiedata over het coronavirus. Dit vroegen wetenschappers in een open brief. Zij willen met behulp van die gegevens meer inzicht krijgen in de manier waarop online informatie de volksgezondheid beïnvloedt.
Wereldtoneel
In bijna veertig landen zijn inmiddels meer dan 300 mensen gearresteerd voor het verspreiden van nepnieuws, schrijft Poynter. En dat is link: mensenrechtenadvocaten waarschuwen dat dit een manier kan zijn critici jegens de overheid de mond te snoeren. De meeste arrestaties vonden plaats in Azië; AFP noteerde er daar 266.
Amerikaanse experts zien een verband tussen desinformatiecampagnes tegen de VS en acties van de Chinese overheid. Vorige maand werden Amerikanen op grote schaal belaagd met fake chatberichten die paniek zaaiden over het coronavirus. Inlichtingendiensten onderzoeken nu of Chinese beïnvloedingspogingen iets met deze berichten te maken hadden. The New York Times noemt de rond COVID-19 opgelaaide spanningen tussen de VS en China "een nieuwe dimensie in hun mondiale rivaliteit."
De afgelopen weken is er in India desinformatie in omloop dat Indiase moslims een ‘coronajihad’ zouden voeren. De islamofobe aantijgingen van Indiase hindoes worden steeds erger (en vreemder): “Ze komen naar hindoewijken om jihadistisch op onze groenten te spugen.”
Factchecks Nieuwscheckers
Adem in, adem uit
Een nepbericht met een zorgwekkende boodschap deed onlangs de ronde op Facebook: dieven zouden langs de deuren gaan om gratis mondkapjes uit te delen die bespoten zijn met chemicalien waarvan je bewusteloos raakt, waarna ze je huis leegroven. Gelukkig bleek het een broodje aap: van deze truc is geen enkel concreet geval bekend.
Huiselijk geweld
PvdA-fractieleider Lodewijk Asscher maakte een fout tijdens een Tweede Kamerdebat over corona: hij zei dat het aantal meldingen van huiselijk geweld in Friesland sinds de coronacrisis met 50 procent is gestegen. Dat klopt niet: het aantal meldingen is ongeveer gelijk gebleven, meldt Veilig Thuis. Dit betekent echter niet dat de hoeveelheid huiselijk geweld niet is toegenomen. De meest gebruikte meldlijnen, zoals basisscholen en huisartsen, zijn al een maand dicht; de kans is dus groot dat veel meer huiselijk geweld plaatsvindt dan wordt gemeld.
Luchtvochtigheid sleutelfactor?
Opiniepeiler Maurice de Hond beweerde dat verschillen in corona-sterftecijfers in bepaalde regio’s vooral te maken hebben met verschillen in luchtvochtigheid; het virus zou zich bij een lage luchtvochtigheid sneller verspreiden. Hiervoor is echter nog te weinig bewijs; de kwestie is complexer dan je denkt.
Verspreiding via de lucht
Ook zei De Hond dat de kans op besmetting een stuk groter is in gesloten ruimtes, omdat de microdruppels die het virus overdragen langer in de lucht blijven hangen. Dit klopt waarschijnlijk, maar is nog niet onomstotelijk bewezen.
Factchecks van andere media
Appels en peren
Op Medium beweert een auteur dat de lockdown in België (strenger dan in Nederland), zinloos is. Dat onderbouwt hij echter met argumenten die volgens Factcheck Vlaanderen stuk voor stuk niet kloppen. Ziekte- en sterftecijfers van griepepidemieën en de corona-pandemie met elkaar vergelijken, werkt bijvoorbeeld helemaal niet: tijdens een griepepidemie zit niemand in lockdown.
Zei Trump nu echt...
... dat het hem een goed idee leek patiënten met COVID-19 te injecteren met een desinfecterend middel? Tijdens een persconferentie op 23 april reageerde Trump op een presentatie over het effect van zonlicht en desinfecterende middelen op besmette deurknoppen en andere oppervlakken. Hij vroeg zich hardop af of een injectie met desinfecterend middel het virus in het lichaam zou opruimen. Hij heeft dit echter, zoals in veel reacties verondersteld, niet aanbevolen. Later in de persconferentie antwoordde hij op een vraag van een journaliste ('There’s no scenario that that could be injected into a person, is there?'): 'It wouldn’t be through injection.' (Snopes, LeadStories, David Puente, Factcheck.org)
Onderzoek
Invloed nieuws op gezondheid
De invloed van nieuws op gedrag is moeilijk aan te tonen, maar onderzoekers van de University of Chicago claimen dat Amerikanen die in februari en maart vaker naar Hannity keken dan naar Tucker Carlson - beide talkshow hosts van FOX News - vaker besmet raakten met het coronavirus. Volgens de studie (samengevat door VOX) komt dit doordat Sean Hannity het gevaar lang bagatelliseerde, terwijl Carlson al vroeg de alarmklok luidde.
In gebieden waar Hannity hogere kijkcijfers heeft, ligt het zieken- en dodental in die periode ook hoger. Toen Hannity medio maart bijtrok en beide programma’s dezelfde mate en vorm van aandacht aan COVID-19 gaven, verdween het effect. Dit wijst erop dat misinformatie in een vroeg stadium van een pandemie grote gevolgen kan hebben voor de volksgezondheid. Nota bene: de studie is een working paper, dus nog niet onderworpen aan peer review en gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift.
Superspreaders van misinformatie
NewsGuard, het techbedrijf dat een browserextensie ontwikkelde die aangeeft hoe betrouwbaar nieuwswebsites zijn, heeft de meest voorkomende hoaxes over corona bijgehouden. Met behulp van die dataset analyseerde NewsGuard Facebookpagina's die deze hoaxes herhalen, delen en vergroten.
Het resultaat: een groep van 31 Facebookpagina's, zogenaamde 'super-spreaders', met een bereik van dik 21 miljoen volgers. Facebook houdt deze pagina's niet tegen nieuwe misinformatie te posten en labelt veel (63 procent) van de gedeelde nepnieuwsberichten niet, hoewel zij duidelijk in strijd zijn met de richtlijnen.
Sommige posts met identieke berichten kregen bij de één een waarschuwingslabel, maar bij de ander niet. Werd de post wel gelabeld, dan gebeurde dit pas na publicatie. Facebook waarschuwt gebruikers verder niet voor pagina's die bekende verspreiders van misinformatie zijn, terwijl in NewsGuards ervaring 80 procent afkomstig is van usual suspects.
In het volledige stuk zet NewsGuard de 31 pagina's op een rij en geeft het voorbeelden van de berichten die zij delen. Het bedrijf wil hetzelfde onderzoek uitvoeren bij andere sociale media, zoals Twitter en YouTube.
En verder...
The Washington Post kondigt een boek aan over de desinformatie van Trump; Donald Trump and His Assault on Truth is vanaf 2 juni verkrijgbaar.
Journalistiek platform Are We Europe maakte A Tale of Trolls, een podcastaflevering over Russische desinformatie. Luister hier via Spotify.
Politifact zet op een rijtje wat we wél al weten over COVID-19. Zo is het bijna zeker dat vleermuizen de bron zijn en is uitgesloten dat het coronavirus man-made is.
Hoe ontstaat een complottheorie? Dimitri Tokmetzis (De Correspondent) reconstrueert in detail de geschiedenis van Pizzagate, de theorie die Hillary Clinton verbond met kindermisbruik en die ertoe leidde dat een gewapende Amerikaan een pizzeria in Washington binnenstapte, op zoek naar gevangen kinderen.
Een diepte-interview met de oprichters van Dokter Media, de nuancerende website die medisch nieuws factcheckt en met een kritische blik bekijkt. "We zijn ermee begonnen omdat we het nodig vonden." (pdf)
Pointer (KRO-NCRV) gunt een blik in de wondere wereld van de complotdenker (om er daarna korte metten mee te maken).
Dat iets op het internet staat, maakt het niet automatisch waar. Animator Danny Casale legt het nog één keer uit. ⬇️⬇️⬇️
Agenda
26 april 2020: Online lezing van Ruben Mersch (schrijft over Big Pharma voor De Correspondent) over fake news, post-truth en polarisatie.
4-31 mei 2020: Het Amerikaanse Knight Center for Journalism biedt een gratis online cursus over corona aan voor journalisten.
Alle live-evenementen zijn geannuleerd wegens de coronamaatregelen.
Stuur tips
Er circuleren veel onwaarheden over het coronavirus. Kom je iets tegen waarvan je je afvraagt of het klopt? Laat het ons weten! Wellicht kunnen wij het checken. Je kunt ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans