Bill Gates niet achter tralies in Nederland

Groot nieuws in complotland, maar niet in Nederland, waar het gebeurd zou zijn: Bill Gates staat terecht wegens zijn rol in de Great Reset-samenzwering. Toch is het nieuws niet helemaal verzonnen. Verder in deze nieuwsbrief: factchecks in videovorm zijn overtuigender dan factchecks in tekst. En: een consumententest van chatbots - hoe betrouwbaar zijn ze bij vragen over verkiezingsnieuws?

Rechtszaak tegen kopstukken ‘covidcomplot‘

‘Bill Gates staat terecht!’ Waar? In Nederland! De afgelopen dagen verschenen berichten van deze strekking op sociale media en op complotwebsites. Deze berichten kloppen niet, de afbeeldingen waarop Gates al in gevangenistenue achter de tralies zit zijn fantasie – maar toch zit er een bescheiden kern van waarheid in.

Hoewel veel van de sensationele berichten anders beweren, gaat het niet om een strafzaak, maar om een civiele rechtszaak. Namens zeven Nederlanders die claimen slachtoffer te zijn van coronavaccinaties, is de Stichting Recht Oprecht bij de rechtbank Noord-Nederland een bodemprocedure begonnen tegen de kopstukken van een vermeend wereldomspannend complot. Het zijn er zeventien - onder hen behalve Bill Gates ook voormalig premier Mark Rutte, virusonderzoeker Marion Koopmans, Pfizer-directeur Albert Bourla, OMT-leider Jaap van Dissel en de hoofdredacteuren van NOS Nieuws en De Telegraaf.

Op 18 september betoogden twee advocaten namens Bill Gates voor de rechter in Leeuwarden dat deze niet bevoegd is om recht te spreken over de Amerikaanse ingezetene Gates. Een maand later volgde de uitspraak: de rechtbank achtte zich wel degelijk bevoegd (en Gates moest de proceskosten betalen, ter hoogte van 1.406 euro).

In het vonnis beargumenteerde de rechtbank dat Gates weliswaar in de VS woont, maar dat een van de aangeklaagden, het Friese Outbreak Management Team-lid Everhard Hofstra, wél onder de jurisdictie van de rechtbank Noord-Nederland valt. Omdat de aanklachten tegen groep van zeventien kopstukken met elkaar samenhangen, valt ook Gates onder de rechtsmacht van deze rechtbank. (Zie voor de juridische finesses het vonnis op Rechtspraak.nl.)

De volgende zitting zal plaatsvinden op 24 November. De wens van de eisers dat de rechtbank het bestaan van een Great Reset coronacomplot zal erkennen, lijkt kansloos.

Factchecks van andere media

Misleidende foto suggereert samenwerking VN en Hezbollah

Screenshot X.com

Online gaat een foto rond van een VN-voertuig met een Hezbollah-vlag. Na de confrontaties tussen VN-UNIFIL-troepen en Israël, suggereert dit beeld een samenwerking tussen UNIFIL en Hezbollah. De foto is echter afkomstig uit een video die al in april op X werd gedeeld en verdraait de situatie. In werkelijkheid vielen dorpelingen een UNIFIL-patrouille aan, waarbij zij niet alleen de Hezbollah-vlag op het voertuig aanbrachten, maar ook de banden van het voertuig lek staken. In de recent gedeelde afbeelding zijn de kapotte banden weggesneden om de context verder te verhullen. [DPA FACTCHECKING]

Misverstand rond covidvaccins en oversterfte gecorrigeerd

Een kop in de Britse krant The Telegraph stelde dat covid-vaccinaties verantwoordelijk zouden kunnen zijn voor de toename van de oversterfte van 2020 tot 2022. Een factcheck van Knack toont echter aan dat het onderzoek waar het artikel op is gebaseerd deze claim helemaal niet ondersteunt. BMJ Public Health, het tijdschrift dat het onderzoek uitvoerde, heeft een correctie gepubliceerd. Hierin staat dat de kwaliteit van en communicatie rondom de studie momenteel worden geëvalueerd. Ook wijst BMJ op de misinterpretaties van sommige nieuwsmedia.

Kapotte windmolen leidt niet tot gigantische milieuschade

Nadat een blad van een windmolen afbrak, werd het incident op sociale media aangegrepen om aan te tonen dat windmolens flinke schade aan het milieu toebrengen. Factcheck.Vlaanderen kwam tot de conclusie dat een gebroken windmolenblad geen aanzienlijke milieuschade aanricht. De materialen van een windmolenblad vormen een beperkt vergiftigingsrisico. Bovendien komen dit soort grote incidenten met windmolens maar zelden voor.

AI-chatbots getest: hoe betrouwbaar zijn ze bij verkiezingsnieuws?

Op dit moment zijn er nog maar weinig mensen die AI-chatbots gebruiken om nieuws en informatie te vergaren. Maar omdat AI-tools steeds meer geïntegreerd worden op digitale platformen en toestellen, zal het gebruik waarschijnlijk toenemen. Dit roept de vraag op of deze AI-systemen in staat zijn om gebruikers van betrouwbare en actuele informatie te voorzien, vooral bij gevoelige onderwerpen zoals democratische verkiezingen. Om dit te testen stelde het Reuters Institute honderd vragen aan drie verschillende AI-chatbots - ChatGPT-4o, Google Gemini en Perplexity.ai -, twee weken voor de verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk van 4 juli 2024.

Google Gemini beantwoordde slechts 10 procent van de vragen, waarschijnlijk door de beperkingen omtrent verkiezingsvragen die Google zijn chatbot heeft opgelegd. Vanwege dit lage antwoordpercentage lieten de onderzoekers Google Gemini verder buiten beschouwing.

De andere twee chatbots gaven wel op vrijwel alle honderd vragen antwoord. Perplexity.ai behaalde een iets hogere nauwkeurigheid met 83 procent correcte antwoorden, terwijl ChatGPT-4o 78 procent van de vragen juist wist te beantwoorden. Beide chatbots leverden regelmatig bronnen bij hun antwoorden. Perplexity.ai gaf vaker bronnen op die een directer antwoord op de vraag leverden.

Uit het onderzoek blijkt dus dat ChatGPT-4o en Perplexity.ai vergelijkbaar scoren, met een kleine voorsprong voor de laatste. Toch benadrukken de resultaten ook dat er bij AI-chatbots nog significante ruimte is voor verbetering wat betreft nauwkeurigheid en betrouwbaarheid. Menselijke controle blijft dus essentieel om desinformatie tegen te gaan.

Onderzoek: waarom factcheckers video’s moeten maken

Als je onze nieuwsbrief volgt, weet je dat wij vooral schrijven. Of het nu onze wekelijkse nieuwsbrief is of de factchecks op de website – het draait bij ons om tekst. Maar volgens een nieuw onderzoek is dat misschien niet zo’n goed idee. We zouden onze factchecks namelijk veel beter kunnen verfilmen.

Uit onderzoek blijkt al langer dat beelden beter de aandacht vasthouden, makkelijker te begrijpen zijn, langer onthouden worden én meer vertrouwen opwekken. Maar gek genoeg is dit bij factchecks nog nauwelijks onderzocht. Het meeste onderzoek richt zich op geschreven factchecks.

Voor het onderzoek kregen deelnemers ofwel twee factcheckvideo’s te zien, ofwel dezelfde factchecks in tekstvorm, of een video van een stand-upcomedian (die niks met de factchecks te maken had). De onderwerpen varieerden: van softdrugs en migratie tot transgenders en klimaatverandering.

Voordat ze de video of tekst zagen, moesten de deelnemers een stelling beantwoorden, bijvoorbeeld: “Cannabis is schadelijker dan alcohol.” Na het lezen of kijken, kregen ze dezelfde vraag nog een keer, om te zien of hun mening veranderd was. Ook gaven ze aan hoeveel moeite het kostte om de factcheck te verwerken.

De resultaten? Zowel geschreven als audiovisuele factchecks werkten, maar video’s bleken effectiever. Vooral bij mensen met onjuiste ideeën zorgden video’s voor meer correctie dan teksten. Dit komt waarschijnlijk doordat het brein videofactchecks sneller verwerkt.

Daarnaast hebben video’s nog een belangrijk voordeel: je kunt ze makkelijk verspreiden via platforms zoals YouTube, TikTok en Instagram, waar mensen vaak worden blootgesteld aan desinformatie. De kans dat iemand een factcheckvideo ziet op zo’n platform is veel groter dan dat ze een artikel opzoeken. Alle reden dus voor Nieuwscheckers om het over een andere boeg te gooien.

Luistertip: De impact van complotdenkers

Tijdens de coronacrisis doken voortdurend complottheorieën op. Zijn die complotdenkers er nog steeds of zijn het er minder geworden? En wat is de invloed van complottheorieën? Filosoof Rick Peels van de Vrije Universiteit sprak hierover in de radiouitzending van VillaVdB.

En verder

• Het Microsoft Threat Analysis Center (MTAC) waarschuwt dat Rusland, China en Iran in toenemende mate met valse berichten de Amerikaanse presidentsverkiezing van 5 november proberen te ontregelen.

• YouTube gaat labels toevoegen aan video's die afkomstig zijn uit echte camera's en waarvan de beelden en audio niet bewerkt zijn. [The Verge]

• Twijfel je of een stem echt is of met ai is gegenereerd? Er is nu een gratis Chrome-extensie om dat te testen. [Engadget]

• Desinformatie-onderzoeker Sander van der Linden (Universiteit van Cambridge) zag tot zijn verbazing zijn eigen werk terug onder de naam van drie andere, niet bestaande onderzoekers. Het ging om een publicatie in het ‘rooftijdschrift’ American Journal of Art and Communication. [NRC Handelsblad]