2022 in 100 factchecks: Lees nu ons jaarverslag!
#183
100 factchecks, bijna 50 nieuwsbrieven aan meer dan 2100 abonnees, 2 hele mooie prijzen en nog veel meer: 2022 was een bewogen jaar voor Nieuwscheckers. Reden genoeg om alles samen te vatten in ons eerste officiële jaarverslag. Nu te lezen via onze website en de link in deze nieuwsbrief! Verder checkten we deze week vrolijk verder. We onderzochten onder andere de genezende kracht van kou en de invloed van bestrijdingsmiddelen op Parkinson. Veel leesplezier!
Het eerste officiële Nieuwscheckers jaarverslag
Met trots presenteren we het Nieuwscheckers jaarverslag van 2022. Het is voor het eerst dat we zo’n verslag maakten, en dat is niet toevallig: Nieuwscheckers begint steeds meer contouren van een echte factcheckorganisatie te vertonen. Dankzij het BENEDMO-project en het Familie Oomenfonds konden we in 2022 medewerkers aannemen om onze activiteiten uit te breiden, met duidelijke resultaten. Zo publiceerden we in 2022 meer factchecks dan in enig ander jaar, deden we meer onderzoeken dan ooit tevoren en werkten we meer samen met andere organisaties dan in voorgaande jaren. Benieuwd geworden? Lees dan snel het jaarverslag!
Wat weten we van invloed van bestrijdingsmiddelen op Parkinson?
Een recent artikel in de Volkskrant schetst een beeld waarin bestrijdingsmiddelen voor een Parkinson-pandemie zorgen. Het gebruik van sommige bestrijdingsmiddelen kan inderdaad de kans op de ziekte van Parkinson verhogen, maar dat is vooral gebleken uit onderzoek bij werknemers in de landbouw die met oude, inmiddels verboden bestrijdingsmiddelen hebben gewerkt. Voor andere groepen, zoals omwonenden, is het risico onduidelijk. Meer daarover in deze factcheck.
Kou is geen wondermiddel zonder bijwerkingen
Koud douchen, winterzwemmen of wonen met de thermostaat op tien: er is veel aandacht voor de uitdagingen en positieve effecten van lage temperaturen. Nederlandse media zijn vrijwel unaniem enthousiast. Een artikel in NRC concludeert dat voor vrijwillige blootstelling geldt: ‘baat het niet, dan schaadt het ook niet.’ De wetenschap is genuanceerder, want kou is een risicofactor voor hartfalen en sterfte. Hoe dat zit, lees je in deze factcheck.
Factchecks van andere media
Een verzameling van 1000 plastic tassen
Sinds de afschaffing van gratis plastic tassen zijn we allemaal iets zuiniger met onze voorraad omgegaan. Een Twittergebruiker liet vorige maand weten dat ze er wel meer dan 1000 in haar bezit had. Voormalig Vlaams kamerlid Peter Dedecker reageerde dat je elk van deze tassen meer dan 1000x moet gebruiken voordat de CO2-uitstoot gelijk is aan die van een wegwerpzakje. Dit klopt niet, zeggen meerdere experts tegen Knack. Na 5 of 6 keer is de uitstoot al geëvenaard. Al moet je met 1000 tassen dan nog steeds vaak naar de supermarkt.
Oude foto’s onterecht gelinkt aan koranverbrandingen
In Zweden en Denemarken hebben begin dit jaar meerdere rechtsextremisten een koran in de brand gestoken. Op Facebook werd eind januari een serie foto’s gedeeld waarop onder andere een dader van deze brandstichtingen te zien zou zijn. AFP ontdekte dat de afbeeldingen afkomstig waren uit verschillende oude nieuwsberichten die niet aan de incidenten van begin dit jaar gerelateerd kunnen worden.
British Museum is niet te woke voor mummies
“Op tragische wijze is het British Museum slachtoffer geworden van geavanceerde woke strategieën…” Met deze dramatische woorden beschrijft een recente Facebook post de zogenaamde implementatie van een verbod op het woord mummie. Het museum heeft aan USA Today laten weten dat hier niets van waar is. Het woord wordt zelfs gebruikt in de huidige exposities.
Onderzoek
Misinformatie levensgevaarlijk en alomtegenwoordig? Niet overdrijven!
Zijn sociale media vergeven van de valse berichten en is dat een enorm risico voor democratie en volksgezondheid? Laten we niet overdrijven, betogen drie onderzoekers uit Italië, Engeland en Frankrijk in een speciaalnummer van Social Media + Society over mis- en desinformatie. Ja, valse en misleidende berichten bestaan, maar onderzoek relativeert alarmerende claims over hun verspreiding en invloed.
In hun artikel ‘Misinformation on misinformation’ wijze de drie erop dat fake news vooral een socialemediafenomeen lijkt omdat berichten en gebruikersgedrag op sociale media relatief makkelijk te onderzoeken zijn. Ook verliezen nieuwsmedia vaak de verhoudingen uit het oog, wat leidt tot paniekerige koppen als bezoek aan onbetrouwbare websites tijdens de coronapandemie met 70 procent gestegen blijkt, en dat aan betrouwbare met 47 procent. Omdat bezoek aan betrouwbare sites een orde van grootte hoger is dan dat aan onbetrouwbare, is dat minder alarmerend dan het klinkt.
Onderzoek relativeert ook de impact van misleidende berichten. Gebruikers die een bericht delen of liken, geloven niet noodzakelijk wat erin wordt beweerd. Evenmin geloven alle deelnemers aan een survey die aankruisen dat ze een complot waarschijnlijk achten heilig in complotten – vaak ontbreekt de antwoordoptie ‘weet niet’ of een gangbaarder scenario dan een complot.
Tot slot relativeren onderzoeken de invloed van des- en misinformatie op gedrag, bijvoorbeeld in het stemhokje. Zo wilden veel Amerikanen best geloven dat Barack Obama moslim was, maar dat waren degenen die toch al niet van plan waren om op hem te stemmen. De auteurs zien geloof in misinformatie meer als symptoom dan als het probleem zelf: het is een symptoom van het bredere probleem van wantrouwen in instituties, inclusief een afkeer van nieuwsmedia.
Chat GPT is ook goed in desinformatie
Je kon erop wachten: onderzoekers die ChatGPT systematisch zouden beproeven om te zien of deze chatbot ook foute informatie kan genereren. ChatGPT is immers opvallend creatief en welbespraakt bij het genereren van uitleg, gedichten of samenvattingen, dus waarom niet in onjuiste verhalen?
Het algoritme is gevoed met miljarden gigabytes uit ontelbare boeken en internetbronnen, waaronder fora. En daar circuleren gegarandeerd complotverhalen en desinformatie, waaruit de AI antwoorden uit kan samenstellen. Hoe precies is mysterieus; zelfs de bouwers van ChatGPT weten niet exact hoe de bot zijn antwoorden construeert. De software genereert een respons uit een grote hutspot van abstracte tekstpatronen, en niet uit een link met specifieke bronnen.
NewsGuard nam de proef op de som met een recente test. 'We verleidden ChatGPT met 100 valse narratieven uit onze catalogus van Misinformation Fingerprints. In 80 procent van de gevallen leverde de AI-chatbot foute en misleidende beweringen over belangrijke onderwerpen in het nieuws, waaronder COVID-19, Oekraïne en schietpartijen op scholen.'
Zelfs clichés als 'do your own research' komen voorbij. ChatGPT is overigens geen willoze zombie die leugens uitkraamt als je op enter drukt, want de onderzoekers moesten de prompt meerdere keren aanpassen om de bot op het foute spoor te krijgen. Verder genereert ChatGPT geregeld waarschuwingen over desinformatie, maar die zitten verwerkt tussen alinea's met foute beweringen. NewsGuard vreest dat deze vorm van automatische tekstgeneratie in verkeerde handen het bereik van foute narratieven een flinke boost kan geven. Meer duiding en achtergronden over dit onderzoek bij Poynter, Futurism en Knack.
En verder…
Kersverse Quest hoofdredacteur Lyn Kuyper heeft haar taken neergelegd. Ze stapt op in verband met ophef na onwetenschappelijke uitspraken. Kuyper had onder andere een Instagram account waar ze alternatieve theorieën over het menselijk lichaam deelde. [NU]
In zijn afwezigheid van mainstream sociale media heeft voormalig president Donald Trump steeds extremere standpunten ingenomen. Trumps terugkeer op Twitter en Facebook zou volgens extremisme-experts zorgelijke gevolgen kunnen hebben. [NY Times]
Nigeriaanse factcheckers maken zich zorgen om desinformatie tijdens de komende verkiezingen. “Het is hier de grootste bedreiging van de democratie.” [Trouw]
In een reactie op factcheck-sceptici wijst KIJK-columnist Ronald Veldhuizen nogmaals op de voordelen van het ontkrachten van nepnieuws: “Factchecken werkt helemaal niet averechts.”
De Rijksuniversiteit Groningen heeft van de rechter toestemming gekregen om ‘complotdocent’ Tjeerd Andringa te ontslaan. Andringa werd er vorig jaar door studenten van beschuldigd complottheorieën te verspreiden tijdens colleges. [De Volkskrant]
Luistertip
Elon Musks overname van Twitter heeft de stroom van desinformatie op het platform enorm doen toenemen. In een speciale aflevering van Radio 1 podcast De Dag vertelt Nieuwsuur-journalist Rudy Bouma hoe Twitter steeds guurder werd.
Nieuwscheckers team update
We mogen weer een nieuwe naam introduceren; welkom Sarawitia! Sarawitia komt ons team versterken als socialemediaredacteur. Vergeet ons niet te volgen op alle bekende kanalen om haar bijdragen te zien!