'Ze eten de honden en de katten op!'
Nieuwscheckers is na een paar maanden rust weer terug met eigen factchecks en een - voorlopig nog bescheiden - nieuwsbrief. Deze week kijken we terug op het eerste (en laatste?) debat tussen Donald Trump en Kamala Harris, presenteren we factchecks over de risico’s van twee plakjes ham eten per dag, over de gezondheidseffecten van aan zee wonen en over een vreemde foto van een muur vol vastgespijkerde mobieltjes. Verder in deze nieuwsbrief: Rusland betaalde Amerikaanse influencers om de verkiezingen te beïnvloeden en factchecklabels (‘onwaar’, ‘ongefundeerd’) werken ook bij mensen die geen vertrouwen hebben in factcheckers.
Verkiezingsdebat: Trump versus de feiten
Nee, het doden van pasgeboren baby’s is in geen enkele Amerikaanse staat legaal. Nee, Haïtiaanse immigranten eten niet de katten van hun buren op. De moderatoren van het verkiezingsdebat dinsdag hadden hun handen vol aan de onwaarheden van Donald Trump. Presidentskandidaten werden eerder al een enkele keer tijdens een debat op de vingers getikt, maar nooit zo frequent als deze week. Er viel veel te checken: CNN telde 33 onwaarheden van Trump en één van Harris.
Trump herhaalde voor een publiek van naar schatting 67 miljoen kijkers dat hij de verkiezingen van 2020 had gewonnen, zei dat misdaadcijfers in de hele wereld gedaald waren doordat massa’s criminelen naar de VS waren gestuurd en dat Democraten voorstander waren van babymoord als vorm van abortus.
De meest mediagenieke bewering van Trump was dat Haïtiaanse immigranten in Springfield (Ohio) huisdieren stelen en opeten. Varianten van dat broodjeaapverhaal (asielzoekers aten een koikarper op, Poolse arbeidsmigranten roosteren dassen) doen ook al tientallen jaren de ronde in Nederland.
Hoewel het gerucht over Springfield al voor het debat was doodgecheckt, bleef Trump erbij dat hij het mensen op tv had horen zeggen. ‘They’re eating the dogs, they’re eating the cats’ werd al tijdens het debat een meme en leverde ook zang- en dansfilmpjes op op TikTok.
Russisch geld voor Amerikaanse influencers
Medewerkers van RT (voorheen Russia Today) betaalden een Amerikaans mediabedrijf tien miljoen dollar om de presidentsverkiezingen te beïnvloeden. Het geld was bestemd voor video’s van Trumpgetrouwe influencers. Dat maakte het Amerikaanse Ministerie van Justitie vorige week bekend. Het bleek te gaan om de firma Tenet, eigendom van YouTuber Lauren Chen en haar echtgenoot. YouTube heeft het kanaal van Tenet verwijderd en Chen zag ook haar accounts op TikTok verdwijnen.
Of de Russen ook waar voor hun geld kregen is de vraag. Influencer Dave Rubin ontving 400 duizend dollar per maand voor 16 video’s plus een bonus van 100 duizend dollar (alles van een – niet-bestaande – Belgische bankier, maakten de eigenaars hem wijs). Veel van de video’s haalden maar zo’n duizend views.
Amerikaanse influencers inzetten is een van de tactieken die Rusland inzet om de Amerikaanse verkiezingen te beïnvloeden. Betrekkelijk nieuw is de inzet van AI om sites van fake media met betrouwbare namen zoals de ‘Boston Times’ of de ‘Houston Post’ te vullen. De BBC trof op die sites vergeten ChatGPT-prompts aan zoals ‘Herschrijf dit artikel vanuit conservatief perspectief’.
Niet alleen Rusland probeert via dit soort operaties invloed uit te oefenen in de VS. Ook China en Iran zijn actief. Niet alleen met desinformatie via sociale media en nieuwsmedia, maar ook met pogingen om hooggeplaatste politici te hacken.
Factchecks van Nieuwscheckers
Hoe twee plakjes ham de risico’s van vleesconsumptie overschatten
Recent onderzoek laat zien dat de consumptie van gemiddeld 50 gram bewerkt rood
vlees (zoals ham, worst, rookvlees, spek, salami) de relatieve kans op diabetes met
15 procent verhoogt. Veel media brachten die resultaten in een pakkend beeld
van twee plakjes ham per dag. Die vertaalslag kan de risico’s van
vleesconsumptie overdrijven, omdat twee plakjes vaak minder wegen dan 50
gram, blijkt uit deze factcheck.
Verwacht geen medische wonderen van een strandwandeling
In een artikel in Algemeen Dagblad worden de gezondheidsvoordelen van
zeewater, zeelucht en een verblijf aan de kust uit de doeken gedaan.
Kustbewoners zouden zelfs gezonder zijn en een hogere levensverwachting
hebben. Het ligt genuanceerder, lees je in deze factcheck: aan de kust
antwoorden mensen in vergelijking met het binnenland vaker ‘goed’ op de vraag
hoe ze hun gezondheid waarderen. Maar het is niet bewezen dat inademen van zeelucht ons immuunsysteem versterkt, helpt tegen kanker of leidt tot een langer leven.
Aan de muur gespijkerde mobieltjes zijn niet van Russische soldaten
Op sociale media circuleert een filmpje met mobiele telefoons die met dikke
roestige spijkers aan een muur zijn genageld. Volgens sommigen zijn de telefoons
door de Russische legerleiding in beslag genomen, want mobieltjes zijn verboden
aan het Oekraïense front. Hoewel dat laatste klopt, leidde beeldonderzoek door
Nieuwscheckers naar een kunstwerk op het fantasy landgoed Litovka in Wit-Rusland.
Factchecks van andere media
Afghaanse soldaten blijken airsoftspelers
Beelden van gewapende mannen in legeruniform met emblemen van de Afghaanse vlag zorgden voor rumoer op sociale media. Wat doen die Afhaanse militairen op Belgische bodem? Zijn het leden van de Taliban? De factcheck van VRT brengt uitkomst: het waren deelnemers aan een ‘airsoftevenement’ in België. Airsoft is een soort paintball, maar dan met plastic balletjes, waarbij deelnemers zich zo echt mogelijk als soldaten uitdossen.
Geen camera’s met gezichtsherkenning in de supermarkt
Jumbo-klanten die zichzelf in een monitor bij de zelfscankassa zagen, schrokken zich kapot. Gebruikt de supermarkt nu camera’s met gezichtsherkenning? Slaat de Jumbo die beelden op om te koppelen aan gekochte boodschappen en bankpas? Dat is niet het geval, laat een factcheck van AFP zien. Het gaat om ‘confrontatiemonitors’ bij de zelfscankassa’s. Op zo’n monitor ziet een klant zichzelf tijdens het scannen en afrekenen van de boodschappen. Het is een proef die moet uitwijzen of mensen daardoor minder geneigd zijn om producten zonder te scannen in hun tas te doen. De beelden worden niet opgenomen. Het is verboden om in supermarkten camera's met gezichtsherkenningssoftware te gebruiken.
Apenpokken is geen gordelroos
De huidige apenpokkenuitbraak in Afrika wakkert ook weer de onjuiste bewering aan dat apenpokken hetzelfde is als gordelroos. Daarom zou een vaccin onnodig zijn. Dat is onzin: hoewel enkele symptomen overeenkomen, worden apenpokken en gordelroos veroorzaakt door twee totaal verschillende virussen, benadrukt een factcheck van Knack. Twee jaar geleden schreef Nieuwscheckers ook al dat apenpokken geen gordelroos is.
Factchecklabels werken ook bij mensen die factcheckers niet vertrouwen
Op sociale media als Facebook en Instagram kan je bij sommige posts waarschuwingslabels tegenkomen. Deze labels waarschuwen dat factcheckers hebben vastgesteld dat een bericht niet klopt (zoals in onderstaande voorbeelden).
Uit onderzoek is al langer bekend dat deze labels werken: ze verminderen het geloof in en het delen van onjuiste beweringen. Maar werken ze ook onder mensen die weinig of geen vertrouwen hebben in factcheckers?
Dat is onderzocht door Amerikaanse onderzoekers. Deelnemers moesten aangeven of ze factcheckers vertrouwen. Vervolgens kregen ze enkele nieuwskoppen te zien, waarvan sommige onwaar waren. De helft van de deelnemers kreeg bij de onjuiste koppen waarschuwingslabels te zien, de andere helft niet. Vervolgens kregen alle deelnemers de koppen nogmaals te zien en moesten ze beoordelen welke waar en welke onwaar waren. En aangeven of ze de betreffende kop zouden delen op sociale media.
Uit het onderzoek blijkt dat de waarschuwingslabels het beoogde effect hebben: mensen die een waarschuwingslabel hebben gezien, vinden vaker dat een onjuiste kop niet klopt, dan mensen die zo’n label niet hebben gezien. Hetzelfde geldt voor delen: mensen die zo’n label zien, zijn minder geneigd om de bijbehorende onjuiste kop te delen op sociale media.
Dit effect treedt ook op bij mensen die factcheckers niet of weinig vertrouwen, of zelfs wantrouwen. Dat mensen zeggen factcheckers niet te vertrouwen, wil blijkbaar niet zeggen dat ze hun oordelen niet serieus nemen.
We hoeven ons dus niet al te druk te maken over wantrouwen tegen factcheckers, want uiteindelijk kunnen de conclusies van factcheckers toch impact hebben bij mensen die zeggen dat ze factcheckers niet vertrouwen.
Om echt impact te hebben, zouden de labels bij veel meer onjuiste socialmediaposts moeten staan, vandaar dat de onderzoekers socialemediabedrijven adviseren om meer te investeren in factcheckers.
En verder
Een chatbot blijkt erin te slagen complotdenkers aan het twijfelen te brengen [de Volkskrant]
Je hoort tegenwoordig om de haverklap spreken over ‘nepnieuws’, ‘desinformatie’ en ‘misinformatie’. De kersverse professor Jeroen de Ridder zet enkele kritische kanttekeningen bij het gebruik van deze termen [Netkwesties]
Sociale media die zorgen voor polarisatie, opruiing en nepnieuws? Lees hoe de drukpers in het verleden hetzelfde deed [Historiek]
Als je met AI-tools nepbeelden maakt, lukken die van Donald Trump veel beter dan die van Kamala Harris. Wired legt uit waardoor dat komt.
Twee vrouwen zijn in Frankrijk wegens laster veroordeeld omdat ze op sociale media beweerden dat de vrouw van de Franse president vroeger een man was [VRT]
Journalisten verwaarlozen de waarheid nogal eens, schrijft Kasper C. Jansen in een opiniestuk in de Volkskrant.
Het aantal Nederlanders dat tevreden is over hun seksleven is hard gedaald, berichtte onder meer NU.nl. Dat bleek niet helemaal te kloppen. De hoofdredactie legt uit hoe het mis ging.
Kijktip: de (on)zin van elektrolytenpoeder
Influencers op sociale media propageren het drinken van elektrolyten. In een korte video legt RTL Nieuws uit waarom dat onzin is.
Dit was ‘m voor deze week, fijn weekend!
Peter, Alexander & Arno